Ηλιού Φίλιππος 1931-2004
Ilioú Fílippos
Ο Φίλιππος Ηλιού (1931-2004) γεννήθηκε στη Μυτιλήνη. Παρακολούθησε μαθήματα ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Το 1965 έλαβε το δίπλωμά του από την Ecole Pratique des Hautes Etudes. Το 1994 αναγορεύτηκε σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Κρήτης. Οι μελέτες του αναφέρονται κυρίως στην ιστορία του νεοελληνικού διαφωτισμού, του Ελληνικού βιβλίου και της πρόσφατης Ελληνικής Ιστορίας. Απο το 1983 ήταν συνδιευθυντής του περιοδικού "Τα Ιστορικά", ενώ επίσης υπήρξε εμπνευστής, δημιουργός και πρόεδρος (απο το 1992) του διοικητικού συμβουλίου των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Πέθανε δύο μέρες πριν από τις βουλευτικές εκλογές της 7ης Μαρτίου 2004, στις οποίες επρόκειτο να λάβει μέρος ως υποψήφιος βουλευτής επικρατείας του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς. Τα έργα του περιλαμβάνουν: -"Τύφλωσον Κύριε τον λαόν σου". Οι προεπαναστατικές κρίσεις και ο Νικόλαος Πίκολλος", Αθήνα, Πορεία, 1980 -"Κοινωνικοί αγώνες και διαφωτισμός. Η περίπτωση της Σμύρνης (1819)", Αθήνα, ΕΜΝΕ- Μνήμων, 1981 -"Δημήτρης Γληνός" (εκδοτική φροντίδα, εισαγωγή, σημειώσεις: Φίλιππος Ηλιού), Άπαντα, τόμος Α': 1898-1910, τόμος Β': 1910-1914, Αθήνα, Θεμέλιο, 1983 -"Ιδεολογικές χρήσεις του Κοραϊσμού στον 20ό αιώνα", Αθήνα, Ο Πολίτης, 1989· Βιβλιόραμα, 2003 -"Οι φάκελοι", Αθήνα, Θεμέλιο, 1989 -"Ελληνική βιβλιογραφία του 19ου αιώνα. Βιβλία-φυλλάδια". Τόμος πρώτος: 1801-1818, Αθήνα, Βιβλιολογικό Εργαστήρι/ Ε.Λ.Ι.Α., 1997 -"Οι ασέβειες του ιστορικού" (κείμενα για τον Κ.Θ. Δημαρά), Αθήνα, Ερμής, 2003 Μετά το θάνατό του, εκδόθηκαν: - "Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος. Η εμπλοκή του ΚΚΕ", Αθήνα, Θεμέλιο, 2004 - "Ιστορίες του ελληνικού βιβλίου", Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2005 - "Ελληνική βιβλιογραφία 1864-1900: συνοπτική αναγραφή" (σε επιμ. Πόπης Πολέμη), Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 2005 - "Ψηφίδες ιστορίας και πολιτικής του εικοστού αιώνα", Αθήνα, Πόλις, 2007
Ψηφίδες ιστορίας και πολιτικής του εικοστού αιώνα
Ηλιού Φίλιππος 1931-2004
Πόλις (2007)
"Είμαστε, λοιπόν, μια ομάδα ολιγάριθμη, ανθρώπων οι οποίοι σε πολύ νεαρή ηλικία έζησαν την ανάταση της Αντίστασης και τα στριμώγματα του Εμφυλίου και σημαδεύτηκαν από τα ανατρεπτικά και πρωτοποριακά ακόμη, τότε, ρεύματα του μαρξισμού και του λεγόμενου ιστορικού υλισμού. Αυτό διαμόρφωσε και τις ιστοριογραφικές μας ευαισθησίες, στις οποίες, ανεξάρτητα από τις μεταγενέστερες εξελίξεις και του κόσμου και ενδεχομένως και τις ατομικές μας, μείναμε πιστοί και σχεδόν προσηλωμένοι. Ιστορικές ευαισθησίες τις οποίες μπορώ άνετα να κατονομάσω: αναζήτηση του αντικειμενικού, πριμοδότηση...
Των αφανών
Συλλογικό έργο
Θεμέλιο (1998)
Περιέχονται οι τρεις ομιλίες της παρουσίασης από τους Σπύρο Ασδραχά, Άγγελο Ελεφάντη και Φίλιππο Ηλιού του βιβλίου της Παγώνας Στεφάνου "Των αφανών: δύο τετράδια, δύο τετραετίες", στις 10 Απριλίου του 1998, στο αναγνωστήριο των ΑΣΚΙ, μαζί με την αντιφώνηση της συγγραφέως.
Τα ΑΣΚΙ και οι συλλογές τους
Συλλογικό έργο
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (2002)
Τα "Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας" είναι μια αστική μη κερδοσκοπική επιστημονική εταιρεία. Ιδρύθηκε το 1992, από μια ομάδα ιστορικών και πολιτικών επιστημόνων, με σκοπό τη δημιουργία ενός επιστημονικού και αρχειακού χώρου, επικεντρωμένου στην ιστορία των κοινωνικών κινημάτων του 20ού αιώνα, με κύριο μέλημα την ελεύθερη πρόσβαση σε αρχεία τα οποία, μέχρι τότε, εθεωρούντο απόρρητα και μη προσβάσιμα σε ειδικούς και στο ενδιαφερόμενο κοινό. Ο αρχικός πυρήνας των συλλογών της Εταιρείας συγκροτήθηκε από τέσσερις αρχειακές ενότητες: α. Το τμήμα του αρχείου του Κομμουνιστ...
Σύμμικτα, Δ΄
Δημαράς Κωνσταντίνος Θ. 1904-1992
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (2013)
Η "Εργογραφία" του Κ. Θ. Δημαρά, την οποία μας κληροδότησε ο Φίλιππος Ηλιού, αριθμεί πάνω από 2.000 επιφυλλίδες στον ημερήσιο αθηναϊκό Τύπο. Από τις στήλες της "Πρωίας" και της "Πολιτείας" στην αρχή (1931-1932) και ιδίως αργότερα του "Ελευθέρου Βήματος" (1936-1944) και του "Βήματος" (1945-1991), ο Δημαράς παρεμβαίνει σταθερά στον δημόσιο πνευματικό διάλογο. Με όχημα την εφημερίδα, αποσκοπεί να διαπλάσει, πέρα από το συνάφι των ειδικών, το ευρύτερο καλλιεργημένο κοινό. Με την επιλογή των 301 κειμένων του Κ. Θ. Δημαρά που συγκεντρώνονται στα "Σύμμικτα Δ΄", κατατίθεται ένα σημ...
Σύμμικτα, Δ΄
Δημαράς Κωνσταντίνος Θ. 1904-1992
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (2013)
Η "Εργογραφία" του Κ. Θ. Δημαρά, την οποία μας κληροδότησε ο Φίλιππος Ηλιού, αριθμεί πάνω από 2.000 επιφυλλίδες στον ημερήσιο αθηναϊκό Τύπο. Από τις στήλες της "Πρωίας" και της "Πολιτείας" στην αρχή (1931-1932) και ιδίως αργότερα του "Ελευθέρου Βήματος" (1936-1944) και του "Βήματος" (1945-1991), ο Δημαράς παρεμβαίνει σταθερά στον δημόσιο πνευματικό διάλογο. Με όχημα την εφημερίδα, αποσκοπεί να διαπλάσει, πέρα από το συνάφι των ειδικών, το ευρύτερο καλλιεργημένο κοινό. Με την επιλογή των 301 κειμένων του Κ. Θ. Δημαρά που συγκεντρώνονται στα "Σύμμικτα Δ΄", κατατίθεται ένα σημ...
Σύγχρονα αρχεία, φάκελοι και ιστορική έρευνα
Συλλογικό έργο
Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού - Μνήμων (1991)
Τα κείμενα που δημοσιεύονται στον τόμο αυτό είναι εισηγήσεις οι οποίες έγιναν σε δημόσια εκδήλωση με θέμα "Σύγχρονα αρχεία, φάκελοι και ιστορική έρευνα". Η εκδήλωση οργανώθηκε από την "Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού" και το περιοδικό "Τα Ιστορικά" στις αρχές Οκτωβρίου 1999. Αφορμή για την εκδήλωση στάθηκε η απόφαση της τότε Κυβέρνησης να παραδώσει στην πυρά, στο όνομα της εθνικής συμφιλίωσης, τους φακέλους εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών που κατασκεύαζαν από τα μεταπολεμικά ήδη χρόνια οι κρατικές υπηρεσίες. Οι αντιδράσεις της επιστημονικής κοινότητας, ιδιαίτερα των ιστορικώ...
Οι φάκελοι
Ηλιού Φίλιππος 1931-2004
Θεμέλιο (1989)
Τα δύο άρθρα που περιέχονται σ' αυτό το τομίδιο πρωτοδημοσιεύτηκαν, χωρίς τις σημειώσεις, στην εφημερίδα "Η Αυγή" στις 27 Αυγούστου και 10 Σεπτεμβρίου 1989. Το πρώτο έχει τίτλο, "Να μη καούν οι φάκελοι", και το δεύτερο, "Υστερόγραφο για τους φακέλους". "Οι φάκελοι που πρόκειται να καούν αποτελούν τεκμήρια της εθνικής μας ιστορίας και της εθνικής μας παράδοσης. Και μόνο για το λόγο αυτό, θα έπρεπε, από χρόνο μακρό, να έχει εξασφαλιστεί η φύλαξη και η συντήρησή τους, με τους τρόπους που προβλέπουν οι νόμοι της πολιτείας για το σύνολο των δημοσίων εγγράφων. [...]" (απόσπ...
Οι ασέβειες του ιστορικού
Ηλιού Φίλιππος 1931-2004
Ερμής (2003)
Στο βιβλίο "Οι ασέβειες του ιστορικού" συγκεντρώνονται τρία παλαιότερα κείμενά μου για τον Κωνσταντίνο Δημαρά. Γράφτηκαν ή ειπώθηκαν το πρώτο το 1985, όταν τιμήθηκαν τα πενήντα χρόνια της πνευματικής του παρουσίας, το δεύτερο την ώρα του θανάτου του και το τρίτο στο συνέδριο που αφιέρωσε στη μνήμη του το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Ε.Ι.Ε. Και τα τρία επιμένουν στην αποφασιστική συμβολή του Κ.Θ. Δημαρά για την ανασυγκρότηση των νεοελληνικών σπουδών και για μια νέα θεώρηση της νεοελληνικής ιστορίας. Επιμένουν, επίσης, στην έγνοια του να υπάρξουν καλά εργαλεία που να επι...
Ο εμφύλιος πόλεμος
Συλλογικό έργο
Θεμέλιο (2002)
Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, "ένα δόκανο από το οποίο κανένας δεν μπορούσε να ξεφύγει", είχε αναμφίβολα καταλυτικές συνέπειες στην πολιτική ζωή του τόπου και άφησε έντονα τα ίχνη του στη συλλογική μνήμη. Δημιούργησε πρωτοφανή σχίσματα, θεσμοποίησε την πολιτική πόλωση και προκάλεσε ισχυρές ιδεολογικές αγκυλώσεις, που λειτουργούσαν επί πολλές δεκαετίες ανασταλτικά για την επιστημονική έρευνα και κυρίως για την ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης, που αυτή συνεπάγεται. Σήμερα όμως, η τραυματική αυτή περίοδος έχει μετατεθεί οριστικά από το πεδίο της πολιτικής στο πεδίο της ιστο...
Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος: η εμπλοκή του ΚΚΕ
Ηλιού Φίλιππος 1931-2004
Θεμέλιο (2004)
Τεκμήρια εξαιρετικής σημασίας, τα επίσημα κείμενα που αναδημοσιεύονται εδώ, αποτυπώνουν τους πολιτικούς και τους στρατιωτικούς σχεδιασμούς της ηγεσίας του ΚΚΕ, που αποκρυσταλλώνονται από τον Απρίλιο έως τον Σεπτέμβριο του 1947. Είναι η κρίσιμη περίοδος κατά την οποία το ΚΚΕ εκτιμά ότι έχουν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια για μια πολιτική λύση του ελληνικού προβλήματος, και ότι ακόμη και ο συνδυασμός των πολιτικών αγώνων με το ένοπλο κίνημα, που αποσκοπούσε στη δημιουργία των όρων για την επίτευξη ενός αποδεκτού πολιτικού συμβιβασμού, είχε εξαντλήσει τα περιθώριά του. Το ΚΚΕ θε...
Κοινωνικοί αγώνες και διαφωτισμός η περίπτωση της Σμύρνης 1819
Ηλιού Φίλιππος 1931-2004
Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού - Μνήμων (1986)
Το κείμενο που μεταφράζεται εδώ ανακοινώθηκε στο διεπιστημονικό συμπόσιο που οργανώθηκε στη Βενετία, τον Μάιο του 1971, από την Association Internationale d' Etudes du Sud-Est Europeen, με θέμα: "Κοινωνική δομή και πολιτισμική ανάπτυξη των νοτιοευρωπαϊκών και αδριατικών πόλεων τον 17ο και 18ο αιώνα". Δημοσιεύτηκε στα πρακτικά του Συμποσίου, όπου υπάρχει η ακόλουθη εισαγωγική σημείωση: "Το κείμενο αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1966, στο ιστορικό σεμινάριο του Κέντρου Μαρξιστικών Μελετών και Ερευνών, στην Αθήνα. Επωφελήθηκα από τις παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν εκεί. Α...
Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας 1833-2002
Συλλογικό έργο
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Ε.Ι.Ε.). Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών (2004)
Αντικείμενο του συνεδρίου μας υπήρξε ο αναστοχασμός επί των διαδρομών της ιστοριογραφίας της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας. Η σπουδή της ιστορίας και η καλλιέργεια του ιστορικού λόγου υπήρξαν θεμελιώδη και προσδιοριστικά στοιχεία της πνευματικής ζωής που αναπτύχθηκε στο ελληνικό κράτος από τη χαραυγή της ανεξαρτησίας του. Οι πραγματικές ιδεολογικές και κοινωνικές ανάγκες στις οποίες ανταποκρίθηκε η ιστοριογραφία ως διανοητικός παράγοντας της συγκρότησης του ελληνικού εθνικού κράτους πρόσθεσαν στην ακαδημαϊκή της υπόσταση και σοβαρές κοινωνικές λειτουργίες οι οποίες βρίσκον...
Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη: το παράδειγμα της Μακρονήσου
Συλλογικό έργο
Φιλίστωρ (2000)
Περιέχονται οι ενότητες: Πρώτη Συνεδρία Α. Έναρξη - υποδοχή συνέδρων - προσφωνήσεις - Κώστας Διαφωνίδης - Θεμιστοκλής Ξανθόπουλος - Κώστας Λαλιώτης - Ελισάβετ Παπαζώη - Ευάγγελος Βενιζέλος - Στέφανος Λέπουρας - Βασίλης Εφραιμίδης - Βασίλης Χρηστακέας Β. Παρεμβάσεις για την προστασία και ανάδειξη του ιστορικού τόπου - Νίκη Ζαμενοπούλου, "Σύντομη αναφορά στο έργο της Διυπουργικής Ομάδας Εργασίας" - Μίνα Ξύδη, "Χωρική και θεσμική προσέγγιση, προβλήματα" - Μόνικα Σκαλτσά, "Παρεμβάσεις σε ιστορικό τόπο: η περίπτωση της Μακρονήσου" - Ρένα Λευκαδίτου, "Οδοιπορικ...
Ιστορίες του ελληνικού βιβλίου
Ηλιού Φίλιππος 1931-2004
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2005)
Εκδότες και τυπογράφοι, συγγραφείς και μεταφραστές, οπαδοί και αντίπαλοι του Διαφωτισμού, τα ελληνικά τυπογραφεία της Βενετίας, η Πατριαρχική Τυπογραφία της Κωνσταντινούπολης κι ακόμη: συνδρομές και συνδρομητές, κυκλοφορίες, ζητήματα βιβλιογραφικά (με το μεγάλο έργο του Emile Legrand να δεσπόζει), το αναγνωστικό κοινό και τα είδη του βιβλίου, από τις λαϊκές φυλλάδες και τα θρησκευτικά έντυπα μέχρι το νεωτερικό επιστημονικό βιβλίο: Μέσα από τις σελίδες του τόμου αυτού αναδεικνύεται ένας ολόκληρος κόσμος, άγνωστος εν πολλοίς και γοητευτικός, όχι μόνο για τους ερευνητές αλλά γ...