Πραγματεία περί ανεκτικότητας

Η "Πραγματεία περί ανεκτικότητας" (1763) είναι ένα εμβληματικό έργο που εκφράζει όσο λίγα το πνεύμα του Διαφωτισμού. Γράφτηκε με αφορμή μιαν από τις πολλές υποθέσεις θρησκευτικής μισαλλοδοξίας της εποχής, την άδικη καταδίκη και μαρτυρική θανάτωση ενός αθώου, του προτεστάντη Ζαν Καλάς. Με το έργο του αυτό ο Βολταίρος καταδικάζει κάθε μορφή φανατισμού και μισαλλοδοξίας και πλέκει το εγκώμιο της ανεκτικότητας. Η ανεκτικότητα είναι μια αρετή που μας οδηγεί να αναγνωρίζουμε και να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον με όλες τις διαφορές του, όποιες και αν είναι οι γνώμες του και οι πεποιθήσεις του. Το εγκώμιο της ανεκτικότητας είναι ταυτόχρονα και μια θερμή συνηγορία υπέρ του δικαιώματος κάθε ανθρώπινης ύπαρξης στην ελευθερία γνώμης και έκφρασης. Μόνον χάρη στην ανεκτικότητα μπορούν να συμβιώνουν ειρηνικά και πολιτισμένα άνθρωποι που έχουν διαφορετικές ιδέες και υιοθετούν διαφορετικά πρότυπα συμπεριφοράς. Η επιχειρηματολογία του Βολταίρου υπέρ της ανεκτικότητας στηρίζεται κυρίως στη διάγνωση της αδυναμίας και των ορίων του ανθρώπινου λόγου. Ακριβώς επειδή είμαστε αδαείς και η γνώση μας θα είναι πάντοτε ατελής ή ακόμα και εσφαλμένη, οφείλουμε να είμαστε ανεκτικοί και επιεικείς και να συγχωρούμε τις πλάνες και τα λάθη των άλλων.