Κοινότητα Αναγνωστών Βιβλίων - readers.gr

Τα κείμενα που παρουσιάζονται στην παρούσα έκδοση προέρχονται από τον 5ο τόμο του "Theory Culture & Society", που είναι αφιερωμένος στον μεταμοντερνισμό. Το κείμενο του Ντάγκλας Κέλλνερ ("Ο μεταμοντερνισμός ως κοινωνική θεωρία"), γραμμένο στον απόηχο της μεγάλης διαμάχης για τον μεταμοντερνισμό, αποτελεί μια χρήσιμη εισαγωγή στο θέμα. Ο συγγραφέας προχωρεί σε μια μακρά επισκόπηση τον φαινομένου ξεκινώντας από τις γαλλικές εκφάνσεις του (Μπωντριγιάρ, Λυοτάρ) και καταλήγοντας, αφενός, σε μια κριτική της κριτικής που ασκεί ο Χάμπερμας στον μεταμοντερνισμό από τη σκοπιά της...

"Μια χρονιά αφιερωμένη στα Μαθηματικά, έφτασε στα χέρια μου το βιβλίο με τίτλο "Η μεταφυσική του καμβά" των Κωσταντίνου Ξενάκη, εικαστικού, πολίτη του κόσμου και της Χρυσούλας Μπεκιάρη, μιας πνευματώδους και οξυδερκούς μαθηματικού-πληροφορικού. Στο υπέροχο αυτό βιβλίο, οι δύο συνομιλητές, προσπαθούν να καταγράψουν και να αναλύσουν τις βιωματικές εμπειρίες του Κωνσταντίνου Ξενάκη που έχουν επηρεάσει το έργο του. Οι εμπειρίες αυτές με έναν μυστηριακό και σχεδόν μεταφυσικό τρόπο, οδηγούν σε μια διαδικασία νοητικής προσέγγισης μιας σειράς μαθηματικών και φυσικών εννοιών. Το...

Η σύγχρονη τέχνη και η φιλοσοφία, ως στιγμές της δικής μας επικαιρότητας, ως θεσμισμένοι ανθρωπολογικοί τόποι του δικού μας δύσκολου και απρόσφορου παρόντος, μας διανοίγουν. Μας διανοίγουν στην ιστορική πραγματικότητα, αλλά μας διανοίγουν διαφορετικά. Εν αντιθέσει, με το κυρίαρχο και σήμερα -όπως εξάλλου στο σύνολο σχεδόν της ιστορίας- φαντασιακό της ετερονομίας, μας διανοίγουν στην πραγματική εμπειρία ενός άλλου, εναλλακτικού κόσμου. Μερικώς, αλλά πραγματικά. Στο δικό τους περιορισμένο έδαφος, αλλά ριζικά. Στη βιωμένη εμπειρία ενός κόσμου, ο οποίος συνιστά για μας (για τη...

Εάν τη στιγμή που ο/η φιλόσοφος αναρωτιέται «Τί είναι τέχνη;», η τέχνη έχει ήδη μετακινηθεί ώστε να διαφύγει από τον πιθανό ορισμό, αυτός δεν είναι λόγος να σωπαίνει η φιλοσοφία αλλά, αντίθετα, λόγος διαμόρφωσης ενός πεδίου αμφίδρομης αναζήτησης και διάδρασης, ενός συνεχούς διαλόγου μεταξύ καλλιτεχνών και θεωρητικών, ενός ανοιχτού δημιουργικού χώρου και για τις δυο πλευρές. [...] Το σημείο εκκίνησης είναι ο συσχετισμός μιας καλλιτεχνικής έκφανσης με ένα κεντρικό πρόβλημα της φιλοσοφίας εν γένει, όπως το ζήτημα της ταυτότητας και της ετερότητας, η διάκριση των αισθήσεων και...

To "Καλλιτεχνικό ένστικτο" γεφυρώνει δύο συναρπαστικά και αμφιλεγόμενα πεδία, την τέχνη και την εξελικτική επιστήμη, σε μια προκλητική εργασία που θα αλλάξει διά παντός τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την τέχνη -από τη ζωγραφική και τη γλυπτική, τη μουσική και τη λογοτεχνία, το θέατρο και τον χορό έως την αρχιτεκτονική. Ο Denis Dutton ισχυρίζεται ότι τα ανθρώπινα γούστα στην τέχνη είναι χαρακτηριστικά της εξέλιξής μας, διαμορφωμένα από τη φυσική επιλογή, και όχι "κοινωνικές κατασκευές" του πολιτισμικού μας περιβάλλοντος, όπως διατείνεται η κριτική της τέχνης και...

Η σκέψη του Μερλώ-Ποντύ αποτελεί το εχέγγυο, τη στέρεη θεμελίωση για τη μετάβαση στο φιλοσοφικό εκείνο σύμπαν όπου τα παραγνωρισμένα γεγονότα της δημιουργίας και της οντολογικής συνύφανσης του υποκειμένου και του κόσμου αποκαθίστανται. Η ανά χείρας πραγματεία, εμβαθύνοντας στο έργο του Γάλλου φαινομενολόγου, αποσκοπεί στην ανάδειξη της θεμελιώδους σημασίας αυτών ακριβώς των γεγονότων. Με σημείο εκκίνησης λοιπόν την έννοια της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αρθρώνεται σταδιακά το επιχείρημα της συνέχειας που τη συνδέει με την καθημερινή εμπειρία. Η όραση του καλλιτέχνη γενικεύετ...

Τι εννοούμε όταν λέμε "αυτό είναι έργο τέχνης"; Ο γνωστός φιλόσοφος της τέχνης και κριτικός Arthur C. Danto καταπιάνεται με αυτό το θεμελιώδες ερώτημα. Εν μέρει φιλοσοφικό δοκίμιο και εν μέρει ευκαιρία για αναστοχασμό, το "Τι είναι αυτό που το λένε τέχνη" αμφισβητεί την ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι η τέχνη είναι έννοια απροσδιόριστη. Κατά τον Danto, τα κριτήρια προκειμένου να μπορεί να γίνει λόγος για έργο τέχνης είναι το νόημα και η "ενσάρκωσή" του, με την προσθήκη και ενός ακόμα κριτηρίου που αφορά τον θεατή: της ερμηνείας. Ο Danto χτίζει την επιχειρηματολογία του με αναφ...

Ο Πωλ Βαλερύ έχει γράψει σημαντικά κείμενα πάνω στο χορό. Κυρίως, γνωρίζουμε την "Ψυχή και ο χορός" (1921) και τη "Φιλοσοφία του χορού" (1936). Το πρώτο αποτελεί, παίρνοντας αφορμή το χορό, ένα διαρκή διάλογο με τη φιλοσοφία και ιδιαίτερα τον Πλάτωνα. Το δεύτερο, έχοντας πάλι ως θέμα αποκλειστικά το χορό, συνοψίζει ολόκληρη τη φιλοσοφία του Βαλερύ. Εξού και η μεγάλη σπουδαιότητά του. Ο συγγραφέας δείχνει μια ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στην τέχνη του χορού· αλλά γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο; Το ενδιαφέρον του για το χορό απορρέει από την ιδιαίτερη αντίληψη για την ίδια...

Πέρα από μέσον ανακούφισης, το έργο τέχνης προσφέρεται ως ένα πεδίο επικοινωνίας μεταξύ του δημιουργού του και του θεωρού ή των θεωρών του, χωρίς, μάλιστα, η κάθε πλευρά να διατρέχει τον κίνδυνο να παρεισφρήσουν ανάμεσά τους προσωπικές αντεγκλήσεις, ύποπτες προθέσεις και άλλα παρόμοια, που ρίχνουν την σκιά τους επάνω στον διάλογο έτσι, ώστε αμαυρώνοντάς τον, να τον εκτρέπουν από τον στόχο του, που είναι η ανταλλαγή διανοημάτων και ιδεών. Τόσο ο δημιουργός του έργου τέχνης όσο κι εμείς, οι αποδέκτες του, έχομε μπροστά μας όχι ο ένας τον άλλο, αλλά το δημιούργημα. Ό,τι έχει ν...

Φαίνονται άραγε πάντα μικρότερα τα πράγματα όταν είναι μακριά; Μπορεί να είναι κάτι ολότελα ορατό χωρίς να είναι καν εκεί; Είναι ποτέ δυνατό να έχουμε μια άμεση και αληθινή εμπειρία της πραγματικότητας; Ζωγράφος και βιομηχανική σχεδιάστρια, η Φοίβη Μακνώτον, εξηγεί πώς λειτουργεί η οπτική απάτη και γιατί αυτό που βλέπουμε μπορεί να μην είναι κάτι που υπάρχει όντως εκεί έξω αλλά ένα σύνθετο προϊόν του εγκεφάλου μας, κατασκευασμένο από αισθητηριακά δεδομένα. Μέσα από μια κλασική περιήγηση στην ιστορία της προοπτικής από την αρχαιότητα μέχρι την Αναγέννηση και τον νεότερο κόσμ...

Μπροστά στη ζωγραφική απεικόνιση ενός μέρους της φυσικής ή της κοινωνικής πραγματικότητας είναι δυνατόν να αναρωτηθούμε: πως αναγνωρίσαμε το απεικονιζόμενο αντικείμενο; Η απόδοσή του μπορεί να χαρακτηριστεί "πιστή"; Μας πληροφορεί για κάτι ή το καθιστά παρόν, σαν πραγματικό; Την ίδια την πραγματικότητα μπορώ άραγε να τη γνωρίσω ή την κατασκευάζω με τον δικό μου νοητικό και γλωσσικό εξοπλισμό; Η φιλοσοφική αντιμετώπιση τέτοιων ερωτημάτων καθορίζεται πάντοτε από τα εννοιακά πλαίσια που έχουν εκάστοτε υιοθετηθεί. Σε ένα πλαίσιο νομιναλιστικό και θετικιστικό η προσέγγιση της...

Η σύγχρονη τέχνη και η φιλοσοφία, ως στιγμές της δικής μας επικαιρότητας, ως θεσμισμένοι ανθρωπολογικοί τόποι του δικού μας δύσκολου και απρόσφορου παρόντος, μας διανοίγουν. Μας διανοίγουν στην ιστορική πραγματικότητα, αλλά μας διανοίγουν διαφορετικά. Εν αντιθέσει, με το κυρίαρχο και σήμερα -όπως εξάλλου στο σύνολο σχεδόν της ιστορίας- φαντασιακό της ετερονομίας, μας διανοίγουν στην πραγματική εμπειρία ενός άλλου, εναλλακτικού κόσμου. Μερικώς, αλλά πραγματικά. Στο δικό τους περιορισμένο έδαφος, αλλά ριζικά. Στη βιωμένη εμπειρία ενός κόσμου, ο οποίος συνιστά για μας (για τη...

Η φιλοσοφία άλλοτε κοιτάζει αφ υψηλού και με αλαζονεία την τέχνη και άλλοτε την παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς διεκδικώντας ένα ρόλο όχι απλώς δίπλα στην καλλιτεχνική πρακτική αλλά και μέσα σε αυτήν ως συστατικό της στοιχείο. Σήμερα, πολλά έργα τέχνης δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν αν δεν υπήρχε η φιλοσοφία που τα συνιστά, τα δικαιολογεί και τους δίνει νόημα. Στα κείμενα του παρόντος τόμου οι συγγραφείς επιχειρούν να ανιχνεύσουν τη συμπλοκή φιλοσοφίας και τέχνης συζητώντας την εικαστική χρήση του γραπτού λόγου, την καλλιτεχνική αξία της εννοιολογικής τέχνης, την πολυαισθητηριακ...

Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε στα τέλη του 1918 με την ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της. Ο αυτοκράτορας (κάιζερ) διώχθηκε και η Γερμανία απέκτησε καθεστώς αβασίλευτης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η "Δημοκρατία της Βαϊμάρης", όπως ονομάστηκε, έζησε μέχρι το 1933, που την δολοφόνησε ο ναζισμός. Κατά τα χρόνια 1919-1933, παρά τις κοινωνικές και οικονομικές αναταραχές, είχαμε στη Γερμανία μια τεράστια πνευματική άνθηση: λογοτεχνία, θέατρο, ζωγραφική, αρχιτεκτονική, κινηματογράφος πειραματίστηκαν δημιουργικά και έδωσαν έργα αξεπέραστα. Αρκεί ν' αναφέρουμε τους πο...

Οι προσπάθειες μεγάλων φιλοσόφων, θεωρητικών της τέχνης και καλλιτεχνών, που ξεκίνησαν στην αρχαιότητα (Πλάτων, Αριστοτέλης κ.λπ.) και συνεχίστηκαν με μεγάλη ένταση τους τελευταίους τρεις αιώνες (Καντ, Χέγκελ, Woelfflin, Heidegger κ.λπ.), για την αντικειμενική αξιολόγηση των έργων τέχνης, δεν ήσαν μάταιες... Παρόλο που δεν έλυσαν το πρόβλημα, οδήγησαν στην οριστική απελευθέρωση της αισθητικής εμπειρίας, του "μου αρέσει"... Όμως, το ιερατείο των κριτικών, επίμονο, μας "προστάζει" ποιου μύθου πρέπει να είμαστε δέκτες, από τους άπειρους που εκπέμπει το δημιούργημα. Φι...

Αφομοιώθηκε λοιπόν ο Γκυ Ντεμπόρ, όπως πάντοτε φοβούνταν οι ορθόδοξοι οπαδοί του ή όπως εύχονταν εκείνοι που θεωρούσαν ότι είναι αδύνατο να ζήσει κανείς όλη του τη ζωή ενάντια στο "θέαμα"; Το σίγουρο είναι ότι δεν είναι πια "παράνομος" συγγραφέας, κάθε άλλο μάλιστα. Έχει γίνει όμως ένας συγγραφέας σαν όλους τους άλλους, κλειδωμένος στο κάλπικο πάνθεον των κλασικών μοντέρνων; Συνεξετάζοντας τις απόψεις του Ντεμπόρ για τις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες και το "τέλος της τέχνης" με αυτές του Τέοντορ Αντόρνο, ο Ινσελμ Γιάππε ξαναθέτει το ερώτημα.

Τα δύο κείμενα που περιέχονται σε αυτόν τον τόμο τα χωρίζει ένα διάστημα 23 χρόνων (1979-2002). Γράφτηκαν και τα δυο από διακεκριμένους πρόσφυγες από την πρώην Ανατολική Ευρώπη - ο Ferenc Feher είναι Ούγγρος, πρώην σύζυγος της Agnes Heller και μαθητής στη νεότητά του, όπως κι εκείνη, του ίδιου του Λούκατς· ο Krzysztof Ziarek, λίγο νεώτερος, είναι Πολωνός- στις Ηνωμένες Πολιτείες και συζητούν τρεις μεγάλες φιλοσοφικές μορφές του εικοστού αιώνα -τον Γκέοργκ Λούκατς, τον Τέοντορ Β. Αντόρνο και τον Μάρτιν Χάιντεγγερ- που ασχολήθηκαν κατά ιδιάζοντα τρόπο με τα αισθητικά ζητήματα...

Το σύντομο μελέτημα του Martin Heidegger "Η τέχνη και ο χώρος" εκδόθηκε το 1969 και μπορεί να θεωρηθεί το "κύκνειο άσμα" του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου. Πρόκειται για μιαν ακόμη ματιά στα δυο αυτά θέματα, που τον απασχόλησαν από τα νεανικά του χρόνια, με συνδετικό κρίκο τώρα τη γλυπτική. Η εμπεριστατωμένη εισαγωγή και τα σχόλια του Γιάννη Τζαβάρα φωτίζουν τόσο την ειδική σκοπιά απ' όπου ο ώριμος στοχαστής θεωρεί τη συνάρτηση χώρου και τέχνης στην ανθρώπινη ζωή όσο και τις διαφοροποιήσεις του έναντι των προηγούμενων προσεγγίσεών του.

Ο ποιητής ενεργεί σαν το παιδί που παίζει. Δημιουργεί ένα φανταστικό κόσμο που τον παίρνει στα σοβαρά, δηλαδή τον εφοδιάζει με πολύ ψυχική ενέργεια ξεχωρίζοντάς τον ταυτόχρονα καθαρά από την πραγματικότητα. Αλλά αυτή η έλλειψη πραγματικότητας από τον κόσμο του ποιητή, γεννά σημαντικές συνέπειες για την τεχνική της καλλιτεχνίας, γιατί πολλά πράματα που αν ήσαν αληθινά δε θα μπορούσαν να μας προκαλέσουν ευχαρίστηση, το κατορθώνουν παραταύτα με το παιχνίδι της φαντασίας και πολλές συγκινήσεις, οδυνηρές οι ίδιες, μπορούν να γίνουν πηγή απόλαυσης για τον ακροατή ή τον θεατή. Ο...