Κοινότητα Αναγνωστών Βιβλίων - readers.gr

[...] Η ιδέα να διασκευάσω για το θέατρο τη νουβέλα "Το χωριό Στεπαντσίκοβο" μου ήρθε από ένα τυχαίο περιστατικό τον Ιανουάριο του 1961. Είχα ήδη μια καλή γνωριμία με τα μεγάλα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι, και είχα εμπνευστεί από ένα κεφάλαιο των "Αδελφών Καραμαζώφ" το δράμα "Τα χέρια του ζωντανού Θεού", που διδάχτηκε από το θίασο του Εθνικού Θεάτρου στα 1957. Όμως το "Χωριό Στεπαντσίκοβο" το αγνοούσα, καθώς είναι επισκιασμένο από τις τιτανικές δημιουργίες του Ντοστογιέφσκι. Χρειάστηκε να πέσω στην περικοπή όπου ο Τόμας Μανν χαρακτηρίζει το Φομά Φόμιτς ως νέο Ταρτούφο,...

Στη "Ντίαρντρη των θλίψεων", δράμα με σχέδιο μεγαλεπήβολο, ο συγγραφέας αναπλάθει, με τρόπο λυρικό αλλά και έντονα δραματικό, έναν από τους αρχαίους θρύλους της Ιρλανδίας, διατηρώντας τον χαρακτήρα του στη γλώσσα και στις εικόνες. Οι "Καβαλάρηδες στη θάλασσα" (1904) είναι μια μονόπρακτη τραγωδία που η συντομία και η οικονομία της, καθώς και η ένταση του πάθους που τη διατρέχει, την καθιστούν ένα από τα καλύτερα, αν όχι το καλύτερο απ' όλα τα σύγχρονα μονόπρακτα.

Χριστιανός με φλογερή πίστη και βαθιά ευλάβεια, αλλά και της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας μελετητής και γνώστης ήταν ο Βυζαντινός λόγιος που σκέφτηκε να συνθέσει ένα δράμα για τα Πάθη και την Ανάσταση του Χριστού, χρησιμοποιώντας σε κάθε σχεδόν βήμα φράσεις και στίχους από ορισμένες τραγωδίες του Ευριπίδη κυρίως, αλλά και από τραγωδίες άλλων ποιητών καμιά φορά, ή και από άλλα κείμενα. Έκανε έτσι ένα έργο ανάλογο με το έργο ενός οικοδόμου που, για να χτίσει μια χριστιανική εκκλησία, θα χρησιμοποιούσε σχεδόν αποκλειστικά μέλη αρχαίων ελληνικών κτισμάτων. Μόνο που η εργασία του...

"Ο κλήρος του μεσημεριού", όπως και το "Άσμα ασμάτων", είναι ένας ύμνος καθαρός (pur) προς την απόλυτη, την καθαυτό ερωτική μαγγανεία, την απεριόριστη σ' ένταση και αδέσμευτη από μέτρα και κάθε λογής κανόνες. Και στα δύο αυτά έργα κυρίαρχο στοιχείο είναι αποκλειστικά το πάθος, ένα στοιχείο που κατέχει όλα τα συστατικά του πυρός, φλέγει, καθαίρει, απομονώνει και επομένως είναι καταργητικό κάθε έννοιας του κακού, του άσκημου, του απαγορευμένου, του αταίριαστου· φτάνει αυτό να υπάρχει ανόθευτο και κυρίαρχο, και όλα τ' άλλα καταργούνται... Και τα δύο αυτά έργα είναι αφιερωμένα...

Όταν ο θεατής θα έχει ικανοποιήσει την περιέργειά του για τις περιπέτειες του δράματος, όταν από την τελική καταστροφή θα έχει κορέσει την αναμονή του, -αναμονή που μήδε ποταπή είναι μήδε επαίσχυντη, αλλά που απομακρύνει την προσοχή από τις αποχρώσεις και τις κρυμμένες ομορφιές,- καλό είναι να διαβάσει τη "Νεκρή βασίλισσα". Εκείνο που κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση σ' αυτή την ανάγνωση είναι η ελευθερία που ο συγγραφέας παίρνει με τα πρόσωπά του. Η Ινές, ο Πέντρο, η Ινφάντα, ο βασιλιάς Φερράντε έχουν απογυμνωθεί με μια τόλμη που σπάνια εφαρμόζεται στα ιστορικά πρόσωπα. Τα ιστ...

"Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα" πρωτανεβάστηκε στη Νέα Υόρκη τον Οκτώβριο του 1931. Στο "Ημερολόγιο εργασίας" του έργου, ο συγγραφέας παρατηρεί: "Μοντέρνο ψυχολογικό δράμα με βασικό θέμα του μια απ' τις ιστορίες της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας... Είναι πραγματοποιήσιμη σ' ένα τέτοιο έργο η προσέγγιση, απ' τη σύγχρονη ψυχολογική σκοπιά, της ελληνικής έννοιας του μοιραίου έτσι που να μπορέσει το σημερινό θεατρικό κοινό, που δεν πιστεύει σε θεούς ή υπερφυσικές τιμωρίες, να την παραδεχτεί και να συγκινηθεί;... Το τοπικό χρώμα της Νέας Αγγλίας είναι το καλύτερο από δραματική...

[...] Αιρετική, από δύο πλευρές, είναι η μετάφραση αυτή. Πρώτα πρώτα, επειδή έγινε όχι από το πρωτότυπο αλλ' από τη γαλλική απόδοση των Armand Jacob και Edouard Pfrimmer. Αυτήν μου είχε παραγγείλει ο Κάρολος Κουν, όταν αποφάσισε να παρουσιάσει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ένα έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Και ύστερα, επειδή τα μέρη που είναι γραμμένα σε στίχους έχουν αποδοθεί εντελώς ελεύθερα, έτσι ώστε να δεθούν με τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Ελπίζω να μου συγχωρεθεί που δίνω, παρ' όλ' αυτά, στη δημοσιότητα την εργασία αυτή. Φίλοι γερμανομαθείς με διαβεβαιώνουν ότι το πνεύ...

[...] Η "βασίλισσα" του τίτλου -αυτή που, άλλοτε, "υπάκουγε σε λίγους κόλακες για να διατάζει πολλούς υπηκόους"- έχει εκθρονιστεί από μια λαϊκή επανάσταση και κρύβεται, πέντε χρόνια τώρα, ανάμεσα στους χωρικούς και στους ξωμάχους. Σήμερα, δεν είναι πια παρά ένα περίτρομο, αλαφιασμένο κι αξιοθρήνητο πλάσμα. Μόνη της έγνοια και σκοπό έχει να σώσει τη ζωή της, τη "ζωούλα" της. Για χάρη της, είναι έτοιμη να δώσει το κορμί της σ' όποιον τύχει -και το κάνει-, να προδώσει τους "οπαδούς" της -και το κάνει-, ν' απαρνηθεί το ίδιο το παιδί της -και το κάνει... [...] (από την εισαγωγή...

Οι "Ικέτιδες", αν δεν είναι η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία, ως σχέδιο και ως δομή απηχεί την απλή φόρμα με την οποία πρωτοπαρουσιάστηκε το τραγικό είδος. Η σοφή κατασκευή της μεταβάλλει την ευθύγραμμη δράση σε δυναμικό καλπασμό, μεταστοιχειώνει τη λυρική υφή της σε υπαρξιακό αγώνισμα και μετουσιώνει τον κοινόχρηστο μύθο σε κοινόχρηστη εμπειρία. Σπάνια το παγκόσμιο θέατρο, χωρίς να προδώσει ούτε μια στιγμή τη λαϊκή καταγωγή του, τα οικεία μέσα του και την ευθυβολία του, έθεσε και έλυσε, σε χίλιους περίπου στίχους, περίπλοκα προβλήματα δημόσιου και ιδιωτικού διεθνούς δικαίο...

"Τα δημιουργημένα συμφέροντα" παίχτηκαν πρώτη φορά στο Θέατρο Λάρα της Μαδρίτης το 1907. Ο συγγραφέας τα χαρακτηρίζει "κωμωδία ανδρεικέλων", όμως αυτό δεν σημαίνει πως υστερούν σε ψυχολογία. Τα ανδρείκελα του Μπεναβέντε εκφράζουν ανθρώπινες σχέσεις και καταστάσεις, ακόμα και αιώνιες αλήθειες. Οι περιπέτειες του τυχοδιώχτη Λέαντρου και του υπηρέτη του, που ακούει στο όνομα Κρισπίν, κατάγονται από τη novela picaresca, ένα αντι-ηρωικό λογοτεχνικό είδος που ευδοκίμησε στην Ισπανία το 17ο αιώνα. Αυτός ο Κρισπίν, δραπέτης από τα κάτεργα όπου τραβούσε κουπί, είναι ο πρωταγωνιστής...

[...] Ο "Αμφιτρύωνας" είναι η μόνη κωμωδία του Πλαύτου, από τις σωζόμενες, που παίζουν σ' αυτή θεοί και μυθικά πρόσωπα. Πιθανό να κατάγεται, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα έργα του όπου ανιχνεύονται ελληνικά πρότυπα, από τη "Μακριά νύχτα" του Φιλήμονα, που πραγματεύεται το ίδιο θέμα: Ο Δίας, θέλοντας ν' απολαύσει ερωτικά την Αλκμήνη, παίρνει την όψη του Αμφιτρύωνα, που λείπει στον πόλεμο, και καμώνεται πως γύρισε. Ο Ερμής βοηθάει τον πατέρα του, μεταμορφωμένος κι αυτός σε ψευτο-Σωσία, δούλο του Αμφιτρύωνα. Από δω και πέρα τα πράματα μπερδεύουν όλο και περισσότερο. Ο Ερμή...

Στα 1827 ο Γκαίτε, 78 τότε χρονώ, έδωσε στη δημοσιότητα το έργο τούτο με τον τίτλο που έχει και σ' αυτή τη μετάφραση: "Ελένη, κλασικορομαντική φαντασμαγορία". Αργότερα -γιατί ο ποιητής έζησε άλλα πέντε χρόνια- έκαμε την ένταξη, την ενσωμάτωση της "Ελένης" μέσα στο "Δεύτερο Φάουστ", την έβαλε ν' αποτελέσει την τρίτη πράξη της τεράστιας αυτής δημιουργίας του. Ήταν σωστή η σκέψη του να κάμει αυτή την ενσωμάτωση; Υπάρχουν κριτικοί που το αμφισβητούν· πιστεύουν πως οι ραφές που ενώνουν την "Ελένη" με το σύνολο είναι πολύ φανερές, πως θα ήταν καλύτερο να την άφηνε ο ποιητής της...

[...] Αλλά ο Αριστοφάνης ήταν και είναι τόσο άκαιρος ώστε με ελάχιστες αλλαγές στην επιφάνεια γίνεται πάντοτε επίκαιρος. Το περίεργο όμως δεν είναι αυτό· είναι το πόσο γρήγορα γίνονται άκαιρες οι αλλαγές: μερικές από εκείνες που υπήρχαν στη θεατρική μορφή τούτης της μετάφρασης, φαίνονται κιόλας σήμερα, ύστερα από τρία χρόνια, παλαιότερες παρ' όσο ο 5ος π.Χ. αιώνας. Η διαπίστωση αυτή δεν αναφέρεται μόνο στα πολιτικά θέματα, αλλά και στους υπόλοιπους πειρασμούς της πραγματικότητας, που τούτη η μετάφραση δεν μπόρεσε να τους αντισταθεί. Στην παρούσα μορφή της, σε αρκετές περιπτ...

Στο δράμα του Henry de Montherlant "Ο καρδινάλιος της Ισπανίας" συγκρούονται δύο ιστορικά πρόσωπα: η βασίλισσα της Καστίλλης Ιωάννα η Τρελή (Juana la Loca) και ο καρδινάλιος της Ισπανίας Φραγκίσκος Χιμένες ντε Θισνέρος (Francisco Jimenes de Cisneros). Κατά τη διαμόρφωση των δραματικών χαρακτήρων, ο συγγραφέας έχει σεβαστεί τα ιστορικά δεδομένα, αλλά έχει εξάρει τα στοιχεία που φωτίζουν το νόημα του έργου του. [...] (από τον πρόλογο του βιβλίου)

[...] Ας παραμεριστεί λοιπόν κάθε σύγκριση και ας περιοριστούμε στην εκτίμηση ενός αρτιότατου έργου, που συγκρατεί το ενδιαφέρον του ακροατή. Ο "Μπέκετ" ανήκει, μαζί με τα πολυάριθμα άλλα έργα, στη δημιουργία ενός δραματουργού στην οποία πρέπει κανείς να θαυμάσει ότι αποτελεί ίσως το τέρμα μιας εποχής, και οπωσδήποτε συνορεύει με την επαναστατική επικράτηση, στις ημέρες μας, του Θεάτρου του Παράλογου (Σαμουήλ Μπέκετ, Ιονέσκο, Αδάμωφ). Πώς τώρα αυτός ο ανανεωμένος αλλά συγκρατημένος μέσα στα όρια του παραδοσιακού συντηρητισμού λυρικός ρεαλισμός του Ανούιγ γειτονεύει χρονικά...

[...] Στο "Γαλάζιο πουλί" από σκηνή σε σκηνή, παρουσιάζονται όχι μόνο μεταφυσικά προβλήματα αλλά και κίνδυνοι για τη θεατρική μορφή του έργου. Όμως ο Μαίτερλινκ είναι έμπειρος τεχνίτης και, χωρίς να κατεβάζει την ποιότητα του λυρικού και θεατρικού μαζί λόγου, φτάνει σε καθαρά τεχνικές λύσεις, που κάνουν το "Γαλάζιο πουλί" και θέαμα θαυμάσιο αλλά και χώρο κατάλληλο για να κινηθεί άνετα η σκέψη και να γίνει βαθύς ο οραματισμός. [...]

[...] Στο έργο αυτό έχουμε την αποκορύφωση της ίντριγκας. Ο πονηρός δούλος πασκίζει μ' ένα σωρό τερτίπια και τεχνάσματα να αντρέψει έναν αθέλητο γάμο, που προσπαθεί να επιβάλει το αφεντικό του στο γιο του. Η εξέλιξη της ιστορίας είναι γεμάτη εμπλοκές και αδιέξοδα, από τα οποία όμως ξεγλιστράνε ο δούλος κι ο νεαρός αφέντης του ως το τέλος. Τότε εμφανίζεται ένας παλιός φίλος από την Άνδρο, που λειτουργεί σαν καταλύτης. Το τελευταίο αδιέξοδο αίρεται, τα βάσανα των ηρώων τελειώνουν και σφραγίζονται με το σμίξιμο των ερωτευμένων. "Το κορίτσι από την Άνδρο", έργο τυπικά μενανδρι...

Κανένας δεν αμφισβητεί την πρωταρχική και επιβλητική σημασία της μορφής στην αρχαία τραγωδία, το "ηδυσμένω λόγω" του Αριστοτέλη: Απαραβίαστος ιαμβικός τρίμετρος στίχος -σπανιότερα τροχαϊκός τετράμετρος- στα επεισόδια, ποικίλα λυρικά μέτρα στα χορικά, τα στάσιμα, αναπαιστικά συστήματα σε ορισμένη θέση και με συγκεκριμένη λειτουργία. Είναι άμεση και αποφασιστική η ηχητική -και η αισθητική- εντύπωση που δημιουργεί στον αναγνώστη -πολύ περισσότερο στον αρχαίο ακροατή- ο επίμονος ρυθμικός στίχος της αττικής τραγωδίας και είναι σίγουρα το στοιχείο που τη διαφοροποιεί έντονα στην...