Κοινότητα Αναγνωστών Βιβλίων - readers.gr

Οταν τελείωσε ο πόλεμος στην Τροία, ο Οδυσσέας, ο πολυμήχανος βασιλιάς της Ιθάκης, ξεκίνησε μαζί με τους συντρόφους του για να επιστρέψουν στην πατρίδα. Στο ταξίδι τους συνάντησαν πολλούς κινδύνους και αναμετρήθηκαν με φοβερά τέρατα και μάγισσες, τον Κύκλωπα, τις Σειρήνες, τη Σκύλλα, τη Χάρυβδη, την Κίρκη... Όμως, ακόμα κι όταν κατάφερε να φτάσει στην Ιθάκη, ύστερα από δέκα ολόκληρα χρόνια, οι περιπέτειες δεν είχαν τελειώσει...

Πέρασαν δέκα χρόνια από τότε που τέλειωσε ο Τρωικός πόλεμος κι ο Οδυσσέας, ο βασιλιάς της Ιθάκης, δεν έχει ακόμη επιστρέψει στο νησί του. Οι δικοί του όμως έχουν κι άλλους λόγους να ανησυχούν, καθώς επίδοξοι "μνηστήρες" έχουν εγκατασταθεί στο παλάτι, κατασπαταλούν την περιουσία του βασιλιά και πιέζουν τη γυναίκα του, την Πηνελόπη, να διαλέξει κάποιον απ’ αυτούς για σύζυγο. Ο Τηλέμαχος, ο γιος του Οδυσσέα, ταξιδεύει στην Πύλο και στη Σπάρτη, για να μάθει αν ο πατέρας του ζει...

Τα Ομηρικά έπη έχουν εμπνεύσει -κατά καιρούς- διάφορους δημιουργούς κι έτυχαν έτσι πολλών αποδόσεων, διασκευών, αναπλάσεων, σε διάφορες μορφές τέχνης. Η Οδύσσεια κινείται ανάμεσα στον πραγματικό κόσμο της εποχής του Ομήρου και τον φανταστικό κόσμο της εποχής του Τρωικού πολέμου. Η εικονογραφήγηση (graphic novel) είναι η κατεξοχήν τέχνη που έχει τη δυνατότητα να απεικονίσει τους δυο αυτούς κόσμους παράλληλα, ικανοποιώντας ψυχαγωγικούς και εκπαιδευτικούς στόχους. Οι ραψωδίες αποδίδονται πιστά. Ο λόγος, παρά το πλούσιο λεξιλόγιο, είναι απλός, κρατάει ωστόσο έναν αφηγηματικό...

Με την προτροπή του Αλκίνοου, ο Οδυσσέας διηγείται τις περιπέτειες του ταξιδιού της επιστροφής του από την Τροία. Οι γενναίοι σύντροφοί του, πολεμιστές και θαλασσοπόροι, αντιμετώπισαν τους Κίκονες, τους Λωτοφάγους, τους Κύκλωπες, τους Λαιστρυγόνες, αλλά ιδιαίτερα συναρπαστικό ήταν και το πέρασμά τους από τα νησιά του Αιόλου και της Κίρκης. Στο τελευταίο νησί έμειναν έναν περίπου χρόνο!

Με υπόδειξη της Κίρκης, ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Άδη και συναντάει τον μάντη Τειρεσία για να του φανερώσει ασφαλείς δρόμους επιστροφής στην πατρίδα... Το πέρασμα από τις Σειρήνες ή τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη δεν ήταν χωρίς απώλειες. Στο νησί του Ήλιου όμως, που ήταν ο επόμενος σταθμός τους, οι πεινασμένοι ναύτες έσφαξαν και έφαγαν τα ιερά βόδια του Θεού. Η οργή του Ήλιου ήταν τόσο μεγάλη, ώστε τους αφάνισε όλους! Τελειώνοντας την αφήγησή του ο Οδυσσέας, δέχεται από τον Αλκίνοο ένα σωρό δώρα. Αλλά η πιο μεγάλη προσφορά ήταν ένα γερό, επανδρωμένο καράβι των Φαιάκων, που θα το...

Ο πρώτος άνθρωπος που συνάντησε ο Οδυσσέας, καθώς έφτασε στο νησί του, ήταν ο Εύμαιος, ο γέροντας πιστός χοιροβοσκός του, ο οποίος, παρόλο που δεν τον αναγνώρισε, του είπε όλα τα προβλήματα του παλατιού. Ο Τηλέμαχος, που εν τω μεταξύ έχει επιστρέψει απ’ το ταξίδι του, πηγαίνει στο υποστατικό του Εύμαιου, και εκεί, κρυφά, ο Οδυσσέας τού λέει ποιος είναι. Όταν την επόμενη μέρα πηγαίνουν μαζί στο παλάτι, ούτε η Πηνελόπη -που του προσφέρει φιλοξενία- ούτε κανένας άλλος αναγνωρίζει τον μεταμφιεσμένο σε ζητιάνο Οδυσσέα, εκτός από τον γέρικο σκύλο του, τον Άργο. Η συναρπαστική...

Στο παλάτι δούλευε ακόμη η γερόντισσα Ευρύκλεια, η τροφός του Οδυσσέα, η οποία και τον αναγνωρίζει. Σε λίγο ο ίδιος αποκαλύπτεται σε τρεις πιστούς του υπηρέτες. Όταν είναι ο μόνος που καταφέρνει να περάσει τη δοκιμασία του τόξου, κάποιοι απ' τους μνηστήρες υποψιάζονται ότι έφτασε το τέλος τους, όμως είναι πια αργά γι’ αυτούς. Το παλάτι σε λίγο καθαρίζεται από τα μιάσματα, ενώ η Πηνελόπη και ο πατέρας του, ο Λαέρτης, ζουν τις στιγμές της επιστροφής του Οδυσσέα που περίμεναν είκοσι χρόνια! Το έπος τελειώνει με σπονδές στους θεούς, ευχές και υποσχέσεις για ειρήνη και ευημερία....

Η δέκατη ένατη ραψωδία εύλογα θεωρείται πέτρα σκανδάλου. Σκανδάλισε πολλούς μελετητές της Οδύσσειας σε τρία τουλάχιστον επίπεδα: σύνθεσης, πλοκής και σκηνοθεσίας. Tο σκάνδαλο σύνθεσης αναφέρεται συνήθως στην απροσδόκητη έκβαση της ραψωδίας. Το σκάνδαλο πλοκής και σκηνοθεσίας αναγνωρίζεται σε αμφίβολους συνειρμούς και ελιγμούς της αφήγησης στο εσωτερικό της. Ενόψει του τριπλού αυτού σκανδάλου οι ερμηνευτικές αποφάσεις διχάζονται. Κάποιοι το χρεώνουν εξ ολοκλήρου στην κακοτεχνία (έστω: στην αμηχανία) περισσοτέρων ή ενός διασκευαστή, με αποτέλεσμα τη διασάλευση της αφηγηματική...

Το σημαντικότερο πρόβλημα στη μετάφραση της Οδύσσειας έχει να κάνει με τη μεταρρύθμιση του πρωτότυπου ρυθμού. Ο ρυθμός του πρωτοτύπου είναι σταθερός και εναλλασσόμενος, δίχως η δεύτερη ιδιότητα να αναιρεί την πρώτη. Ας πούμε ότι η σταθερότητα του ρυθμού επιβάλλεται από τη συνέχεια της επικής αφήγησης· η οποία φαίνεται να κυλά με τον επαναλαμβανόμενο δακτυλικό εξάμετρο, από τον πρώτο ως τον τελευταίο στίχο του έπους· μοιάζοντας με τεράστιο φίδι που, καθώς πορεύεται κρυμμένο ή φανερό, ποτέ και πουθενά δεν χάνει το σχήμα του. Όμως το φίδι ελίσσεται, και οι ελιγμοί αυτοί παραλλ...

Όποιος ακούει ή διαβάζει με προσοχή την Οδύσσεια, αναγνωρίζει πως τον χωρίζει τεράστια απόσταση χώρου και χρόνου από τούτο το κείμενο. Παρά ταύτα, όποιος ακούει καλά το μακρινό αυτό κείμενο, έχει την αίσθηση πως το ποίημα ταξιδεύει προς τα μπρος, στέλνοντας σήματα, καθώς πλησιάζει τον δικό μας χώρο και τον δικό μας χρόνο. Ύστερα, σάμπως να ήταν πλανητικό αστέρι, πάλι απομακρύνεται. Στο μεταξύ όμως έχει προλάβει να μας κοιτάξει με παράξενη οικειότητα· κάποτε μοιάζει να χαμογελά με συμπάθεια, κάποτε με ειρωνεία.

Η νύμφη Καλυψώ, υπακούοντας στην εντολή του Δία, επιτρέπει στον Οδυσσέα -ύστερα από επτά χρόνια που τον κρατούσε στο νησί της- να επιστρέψει στην Ιθάκη. Το ταξίδι δεν είναι ανώδυνο: ο Οδυσσέας ναυαγεί και φτάνει, ύστερα από απίστευτες ταλαιπωρίες, στο φιλόξενο νησί των Φαιάκων. Εκεί τον περιθάλπει η Ναυσικά, κόρη του βασιλιά Αλκίνοου, ο οποίος και του υπόσχεται βοήθεια για να γυρίσει στην πατρίδα του.

Το κύριο θέμα της εικοστής πρώτης ραψωδίας είναι η "τόξου θέσις" -έτσι επέγραψαν τη ραψωδία οι Αλεξανδρινοί Γραμματικοί. Τοξοθεσία λοιπόν (τόξο και φαρέτρα, φαρέτρα και βέλη, βέλη και πελέκια από γκρίζο σίδερο, Οδυσσέας τοξότης), η οποία οφείλεται, έστω και με έμπνευση της Αθηνάς, στην περίφρονα Πηνελόπη -ο λογότυπος δεν σημαίνει μόνο "φρόνιμη" και "συνετή" αλλά και "έξυπνη", "ευρηματική". Γιατί με την τοξοθεσία η βασίλισσα της Ιθάκης ανταγωνίζεται κατά κάποιον τρόπο τον πολύτροπο Οδυσσέα? αφού στην πραγματικότητα πρόκειται για δόλο, αποτελεσματικότερο μάλιστα από τον άλλο,...