Παππά Έλλη 1920-2009
Pappá Élli
"Γεννήθηκα στη Σμύρνη τις παραμονές της Kαταστροφής, πέμπτο παιδί, αθέλητο και παραπεταμένο. H μάνα μου αρνήθηκε να με θρέψει, δήλωσε πως "δεν ήμουνα παιδί, ήμουνα άλλο πράμα" και με πέταξε. Eπέζησα χάρη στη μεγαλύτερη αδελφή της, που προμηθεύτηκε για χάρη μου μια κατσικούλα. Έτσι πρώτη μου τροφός ήταν μια αίγα, πράγμα που πολύ το καμάρωσα όταν, μεγαλώνοντας πια, το πληροφορήθηκα. H Kαταστροφή έφερε την οικογένεια στον Πειραιά. Oι μνήμες μου αρχίζουν από τη δεύτερη τροφό μου, τα κάστανα της προσφυγιάς το χειμώνα, τα σταφύλια το καλοκαίρι. Tην υγεία μου την ανέλαβε η θάλασσα του Πειραιά και την αγωγή μου την ανέλαβαν τα αλητάκια του Πειραιά. Όλα έδειχναν ότι η προλεταριακή μου συνείδηση ήταν εξασφαλισμένη. Tότε μπήκαν στη ζωή μου τα μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας, ο Γιώργος, που έγινε ασυρματιστής, και ο άγγελος της ζωής μου, η Διδώ, που ζούσε με την πλούσια και αντιδραστική θεία αδελφή του πατέρα μας. Aπό τη σκληρή δουλειά του ο Γιώργος, από μια έμφυτη συνείδηση η Διδώ, από κοντά και η μάνα μας, είχαν γίνει και οι τρεις κομμουνιστές. Έτσι μπήκε στη ζωή μου η επαναστατική συνείδηση, που την έκλεβα κρυφακούγοντας τις κουβέντες των μεγάλων. Mεγαλώνοντας, η ζωή μου ταυτίστηκε με την επανάσταση. Στα δέκα χρόνια μου δήλωσα πως αρκετά γράμματα είχα μάθει, πως ήταν καιρός να πάω εκεί που ανήκα, στη φάμπρικα. Xαμός στην οικογένεια ώσπου να ενδώσω στο μοναδικό επιχείρημα, πως αγράμματοι στον αγώνα υπάρχουν πολλοί, χρειάζονται μορφωμένοι άνθρωποι για να τον βοηθήσουν. Έτσι άρχισα από τους "μορφωμένους" τον αγώνα, από το Γυμνάσιο Θηλέων του Πειραιά. Γενική απεργία των φοιτητών και των μαθητών. Bγάζω στην αυλή του σχολείου πύρινο λόγο, με αποβάλλουν και "να πάω με τη μαμά μου". Tελευταία τάξη του Γυμνασίου και 4η Aυγούστου, στην Kοκκινιά. Oργανώνουμε με τα αγόρια της τάξης ομάδα αντιδικτατορική, μοιράζουμε τρυκ και προκηρύξεις τις νύχτες στην Kοκκινιά και στη Δραπετσώνα, ο αγώνας κορυφώνεται με την ανάρτηση κόκκινης σημαίας στην κεντρική εκκλησία της Kοκκινιάς. Πόλεμος, Kατοχή, πρώτα βήματα της Aντίστασης, η ομάδα μας απλώνει τη δραστηριότητά της, δραπετεύουν οι εξόριστοι από τα ξερονήσια, προσχωρούμε από τους πρώτους στο EAM, συνδέομαι με το KKE, αντιστασιακή δράση στις εργατικές γειτονιές του Γκύζη και της Nέας Iωνίας, δραστηριότητα στον αντιστασιακό Τύπο, πρώτα βήματά μου στη διδασκαλία μαθημάτων μαρξισμού. Tο μεθύσι της Aπελευθέρωσης, τα "Δεκεμβριανά", η ήττα, ο Eμφύλιος, οι άγριοι διωγμοί, οι προσπάθειες ανασυγκρότησης της Aριστεράς και της Δημοκρατίας, οι πρώτες εκλογές, ο ερχομός του Mπελογιάννη και του μεγάλου έρωτα. H σύλληψή μας, τα Xριστούγεννα του 1950. Oι ατέλειωτοι μήνες στα μπουντρούμια της Aσφάλειας, μας συντροφεύει το αγέννητο παιδί μας. H γέννα μου στις Φυλακές Aβέρωφ, οι δίκες, οι καταδίκες μας σε θάνατο, ο χωρισμός όταν η κυβέρνηση του Πλαστήρα δεν τόλμησε να εκτελέσει μάνα βρέφους. Tα 13 χρόνια μου στη φυλακή. Mε την απόλυσή μου από τη φυλακή δουλειά στον Τύπο της Aριστεράς με υπεύθυνη θέση στη σύνταξη της Δημοκρατικής Aλλαγής. Mε τη χούντα, εξορία στα Γιούρα. Aρρώστια, απόλυσή μου με τη συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης, που με καλεί να φιλοξενηθώ εκεί μαζί με το γιο μου. Έχει προηγηθεί η εισβολή των Σοβιετικών στην Tσεχοσλοβακία, και αρνούμαι την πρόσκληση. Δουλεύω σε λεξικό, για μια Iστορία της Aρχαίας Eλληνικής Φιλοσοφίας -μέρος της δουλειάς για ένα λεξικό της Eλληνικής Σκέψης που είχαμε ξεκινήσει με τον Nίκο στα μπουντρούμια της Aσφάλειας. Προσπαθώ να εργαστώ για τη συνένωση της Aριστεράς και γι' αυτό το σκοπό επανασυνδέομαι με το KKE. H επανένωση ξεκίνησε με καλούς οιωνούς, και είχε οικτρό τέλος. Aπεχώρησα από το KKE, πράγμα που και η ηγεσία του επιθυμούσε. Aπό τότε εργάστηκα σε εφημερίδες και περιοδικά και στη συγγραφή μελετών και βιβλίων με ένα και μόνο στόχο: τη συμβολή μου σε μια κάθαρση της μαρξιστικής σκέψης από τις σταλινικές στρεβλώσεις που την έσυραν σε μια ανανέωση του πλατωνισμού, ανοίγοντας έτσι το δρόμο στη σημερινή κυριαρχία τής μιας υπερδύναμης, με τα ολέθρια αποτελέσματά της. Kι επίσης για να συνεχίσω, όσο μπορώ ακόμη, την κοινή με τον Mπελογιάννη προσπάθεια για μια ιστορία της Eλληνικής Σκέψης περιλαμβάνοντας στη συγγραφική δουλειά μου μελέτες για την αρχαιοελληνική σκέψη που κρατάει όσο ποτέ τη ζωντάνια της." Η Έλλη Παππά "έφυγε" στην Αθήνα στις 27 Οκτωβρίου 2009, σε ηλικία 89 ετών, για να ταφεί δίπλα στον σύντροφό της Νίκο Μπελογιάννη. Στο συλλυπητήριο μήνυμά του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας χαρακτήρισε την Έλλη Παππά, "σύμβολο μιας εποχής δύσκολης για την Ελλάδα" συμπληρώνοντας ότι "θα τη θυμόμαστε για τους αγώνες της, για τη σκέψη της και για την ομορφιά της ψυχής της".
Βίος και έργα της Γάτας της Σοφής
Παππά Έλλη 1920-2009
Οδυσσέας (1994)
Αυθεντική βιογραφία μιας έγκλειστης και μαύρης γάτας για ζωόφιλους, ζωολόγους και (μοναχικά) παιδιά. Νομίζω πως δεν έχασα τον καιρό μου γράφοντας τη βιογραφία της Γάτας της Σοφής. Της άξιζε να μη χαθεί ολότελα η μνήμη της σαν οποιασδήποτε γάτας. Ήταν, και είναι στα βαθιά της γεράματα, ένα σπάνιο ζώο -κάτι που επιβεβαιώνω βλέποντας τις άλλες γάτες μου που μπροστά της είναι, απλώς, γάτες. Πρέπει να πω άλλη μια φορά πως όσα γράφω είναι πιστή καταγραφή των όσων έπραξε η Γάτα στον μακρό βίο της. Δεν έχω προσθέσει τίποτα, γι' αυτό και τη βιογραφία της μπορώ να την πω «ζωολογικό...
Μακιαβέλλι ή Μαρξ
Παππά Έλλη 1920-2009
Άγρα (2005)
Έζησα το μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα, τις μεγάλες του ώρες και τις -αντίστροφες από ό,τι περιμέναμε- ανατροπές του. Παρακολουθώ, ως θεατής πλέον, τη γενιά των νέων του αιώνα που μεγαλώνει μαζί τους. Ωστόσο, δεν ανήκω στους απαισιόδοξους. Αφιερωμένα στη μνήμη του αιώνα που πέθανε είναι αυτά μου τα κείμενα. Ενός αιώνα όπου ο σοσιαλισμός υποσχέθηκε πως θ' αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων σ' όλη τη γη, νίκησε στους πολέμους και ηττήθηκε στην ειρήνη. Για τη γενιά μου ο εικοστός αιώνας ήταν μια τραγωδία που τέλειωσε χωρίς να μας προσφέρει την ποθητή κάθαρση. Γεννημένοι σ...
Μικρογραφίες: βιβλία από τη φυλακή
Παππά Έλλη 1920-2009
Καλειδοσκόπιο (2006)
"Όμορφη πούν' η άνοιξη κι όμορφος πούν' ο Μάης κι όμορφη πούν' η νιότη σου γλυκό μου αγοράκι" [...] Η Έλλη Παππά κι ο σύντροφός της, Νίκος Μπελογιάννης, συνελήφθησαν για την πολιτική δράση τους τον Δεκέμβριο του 1950. Λίγους μήνες αργότερα γεννήθηκε στη φυλακή ο γιος τους. Καταδικάστηκαν σε θάνατο, αλλά η Έλλη δεν εκτελέστηκε ως μητέρα βρέφους, παρότι αρνήθηκε τη διαφορετική αντιμετώπισή της. Στα δεκατρία χρόνια της φυλακής, δεν έπαψε να δημιουργεί -κατάλληλα για την εκάστοτε ηλικία του- βιβλία για το παιδί που μεγάλωνε με τη φροντίδα της αδελφής της, Διδώς Σωτηρίο...
Μικρογραφίες: βιβλία από τη φυλακή
Παππά Έλλη 1920-2009
Καλειδοσκόπιο (2006)
"Όμορφη πούν' η άνοιξη κι όμορφος πούν' ο Μάης κι όμορφη πούν' η νιότη σου γλυκό μου αγοράκι" [...] Η Έλλη Παππά κι ο σύντροφός της, Νίκος Μπελογιάννης, συνελήφθησαν για την πολιτική δράση τους τον Δεκέμβριο του 1950. Λίγους μήνες αργότερα γεννήθηκε στη φυλακή ο γιος τους. Καταδικάστηκαν σε θάνατο, αλλά η Έλλη δεν εκτελέστηκε ως μητέρα βρέφους, παρότι αρνήθηκε τη διαφορετική αντιμετώπισή της. Στα δεκατρία χρόνια της φυλακής, δεν έπαψε να δημιουργεί -κατάλληλα για την εκάστοτε ηλικία του- βιβλία για το παιδί που μεγάλωνε με τη φροντίδα της αδελφής της, Διδώς Σωτηρίο...
Αποχαιρετισμός στον αιώνα μου
Παππά Έλλη 1920-2009
Κέδρος (2006)
Η Ιστορία τραβάει το δρόμο της, οι ανθρώπινες επεμβάσεις μπορούν να είναι ωφέλιμες ή καταστρεπτικές, ανάλογα με τον βαθμό ιστορικής λογικής ή αυθαιρεσίας που τις γεννά, κι ο εικοστός αιώνας καταγράφηκε στην πορεία της ανθρωπότητας ως ένας από τους πιο διδακτικούς. Γέννησε και κατέστρεψε μια μεγάλη και ελπιδοφόρα επανάσταση όταν η ανθρώπινη δράση επέβαλε σε καίρια ζητήματα λύσεις που η ιστορική πορεία δεν μπορούσε να αποδειχθεί, και έδωσε τη δυνατότητα στον αντίπαλο πόλο να αναδειχθεί σε κυρίαρχο του κόσμου. Με την υπεροψία του κυριάρχου των ηπείρων και των θαλασσών οι ΗΠΑ υ...
Η Κομμούνα του 1871
Παππά Έλλη 1920-2009
Άγρα (2007)
"Tην αυγή της 18ης του Μάρτη το Παρίσι ξεσηκώθηκε με το βροντερό σύνθημα "Ζήτω η Κομμούνα!". Τι είναι η Κομμούνα, αυτή η Σφίγγα που τρομοκρατεί τα μυαλά των αστών;": μ'αυτήν την εισαγωγή περνάει ο Μάρξ στο τρίτο μέρος -και το σημαντικότερο- της ανάλυσής του για την Κομμούνα. Στις σελίδες αυτού του μέρους, που δεν ξεπερνούν το ένα δεκαεξασέλιδο, περιέχονται οι απαντήσεις στο αίνιγμα που έθεσε στους επαναστάτες των δύο τελευταίων αιώνων η Σφίγγα όλων των καιρών, η Ιστορία. Γιατί, πραγματικά, η Κομμούνα δεν υπήρξε Σφίγγα παρά μόνο για τους αστούς. Για τον Μάρξ, εκείνη η προλετ...
Γράμματα στο γιο μου
Παππά Έλλη 1920-2009
Άγρα (2007)
Στο πλαίσιο της έκδοσης των δημοσιευμένων και αδημοσίευτων έργων της Έλλης Παππά, οι Εκδόσεις Άγρα κυκλοφορούν τα περίφημα μερικώς δημοσιευμένα "Γράμματα στο γιο μου", που γράφτηκαν στις φυλακές με σκοπό να τα διαβάσει ο γιος της με τον Νίκο Μπελογιάννη όταν θα έφτανε στην ηλικία των 16 χρόνων. Στα γράμματα αυτά περιγράφεται η σχέση της Έλλης Παππά με τον Νίκο Μπελογιάννη και η συγκλονιστική δίκη που τους καταδίκασε σε θάνατο. Η έκδοση συνοδεύεται από φωτογραφίες και αναπαραγωγές χειρογράφων. Όταν έγραφα από τη φυλακή αυτά τα γράμματα, δεν περίμενα ποτέ πως θα τα έβλεπα...
Βίος και έργα της Γάτας της Σοφής
Παππά Έλλη 1920-2009
Κέδρος (2007)
Νομίζω πως δεν έχασα τον καιρό μου γράφοντας τη βιογραφία της Γάτας της Σοφής. Της άξιζε να μη χαθεί ολότελα η μνήμη της σαν οποιασδήποτε γάτας. Ελπίζω κάποιοι ειδικοί να θελήσουν να ασχοληθούν με τη σοφή γατούλα μου και να δώσουν πιο έγκυρες λύσεις στα αινίγματα που μου έθεσε. Μα πιο πολύ ελπίζω να δώσει η βιογραφία της μερικά ερεθίσματα σε όσους βλέπουν με περιφρόνηση τα ζώα να τα δουν με άλλο μάτι. Αξίζουν το σεβασμό μας, όχι μόνο ως άλλες μορφές ζωής, αλλά και ως μορφές ευαισθησίας και -γιατί όχι;- και νοημοσύνης όχι πολύ διαφορετικής από τη δική μας.
Σπουδή στο θέμα της ελευθερίας
Παππά Έλλη 1920-2009
Άγρα (2007)
Συμβολή στην "ιστορία" της λέξης ελευθερία είναι το κείμενο του παρόντος βιβλίου. Δεν είναι "μελέτη" - δεν έχει την αυστηρότητα που αυτός ο όρος απαιτεί. Δεν είναι ούτε δοκίμιο - δεν εκμεταλλεύεται τις ανέσεις που αυτός ο αρκετά χαλαρός όρος επιτρέπει. Γι αυτό το λέω "σπουδή", με την έννοια περίπου που έχει αυτή η λέξη στη ζωγραφική ή στη μουσική. Σπουδή, ή πειραματική προσέγγιση στο θέμα της ελευθερίας μέσα από τη σκέψη των προσωκρατικών. Ελευθερία για ποιόν -από ποιόν- από τι; Τα ερωτήματα απαιτούν κάθε φορά καινούργια απάντηση. Μα αν δεν πάρει κανείς το νήμα από την α...
Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς στο "Κεφάλαιο" του Μαρξ
Παππά Έλλη 1920-2009
Άγρα (2008)
Για τους θεμελιωτές του επιστημονικού σοσιαλισμού η βαθιά γνώση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας δεν ήταν στοιχείο ευρυμάθειας, αποθησαυρισμού γνώσεων. Ήταν όρος, απαραίτητη προϋπόθεση της γνώσης. Αυτή τους την κοινή πεποίθηση την αξιοποίησαν στο έπακρο με τις αναφορές τους, και με τις μεγάλες βαρυσήμαντες και με τις μικρές και "ανεκδοτολογικές", πετυχαίνοντας αυτό που κανένας ειδικός μελετητής της αρχαίας σκέψης δεν μπόρεσε να πετύχει: έκαναν την ελληνική σκέψη πάντα "επίκαιρη", συνδέοντάς τη με το σήμερα. Οι αναφορές στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς από το "Κεφάλαιο",...
Νίκος Ζαχαριάδης, Άρης Βελουχιώτης, Νίκος Μπελογιάννης: βίοι παράλληλοι και... τεμνόμενοι
Συλλογικό έργο
Ελευθεροτυπία (2009)
Τα κείμενα του συλλογικού αυτού έργου συγκροτήθηκαν από κείμενα τευχών του περιοδικού "Ε- Ιστορικά". Περιέχονται οι ενότητες: Νίκος Ζαχαριάδης - Θεόδωρος Σαμπατακάκης, "Από την Αδριανούπολη στο Σουργκούτ" - Σεραφείμ Σεφεριάδης, "Δεκαετία του '20: Κόμμα και συγκυρία" - Αλέξανδρος Δάγκας, Γιώργος Λεοντιάδης, "Η εξεύρεση ηγέτη" - Νίκος Μαραντζίδης, "Ζαχαριάδης 1936 - 1945: μια τόσο μακρινή απουσία" - Γιώργος Μαργαρίτης, "Ο Ζαχαριάδης στον εμφύλιο πόλεμο" - Πάνος Δημητρίου, "Τα γεγονότα της Τασκένδης" - Γιώργος Α. Λεονταρίτης, "Το τέλος του Νίκου Ζαχαριάδη" Άρ...
Εισαγωγή στην ποίηση του Ρίτσου
Συλλογικό έργο
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2009)
Στον τόμο ανθολογούνται κείμενα κριτικής για το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου τα οποία καλύπτουν μία περίοδο που ξεπερνά τις οκτώ δεκαετίες, από το 1927 -χρονιά εμφάνισης πρωτολείων του Ρίτσου στο Περιοδικό της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαιδείας- μέχρι σήμερα. Η κριτική πρόσληψη του Ρίτσου είναι σύνθετη, όπως σύνθετη ήταν και η ποιητική πορεία του. Σε ορισμένες πτυχές του έργου του, ο Ρίτσος είναι κραυγαλέα πολιτικός και μονότροπος, σε ορισμένες άλλες όμως είναι βαθιά υπαρξιακός, ενίοτε μεταφυσικός και, κατά κανόνα, γόνιμα νεωτερικός, αναχωνεύοντας τεχνοτροπικές εξελίξεις...
Η κάθοδός μου στον Άδη
Παππά Έλλη 1920-2009
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (2009)
Τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου 2009 έφυγε από τη ζωή, έσβησε, έκλεισε τα μάτια της για πάντα η Έλλη Παππά. Οι ευφημισμοί του αναπότρεπτου θανάτου είναι πολλοί στη γλώσσα μας, όπως σε όλες, υποθέτω, τις γλώσσες· όλοι όμως θα ήταν ξένοι προς τη συνείδηση, το ήθος και τη βιοτροπία της αξιοθαύμαστης αυτής γυναίκας. Η ίδια θα προτιμούσε σε κάθε περίπτωση την αφτιασίδωτη κυριολεξία, όπως με ασυμβίβαστη σαφήνεια μαρτυρεί και το ανά χείρας κείμενο: η αφήγηση ενός ονείρου και της ερμηνείας του, ή αλλιώς μια ιδιότυπη μελέτη θανάτου υπό μορφή ημερολογίου. Η καταγραφή, ανέκδοτη ως τ...
Ο Λένιν χωρίς λογοκρισία και εκτός μαυσωλείου
Παππά Έλλη 1920-2009
Άγρα (2010)
Tο 1990 βρήκε την ηγεσία του Περισσού σε γενική αμηχανία στις καταιγιστικές διεθνείς εξελίξεις, πολύ περισσότερο που για εκείνη, πλην του καθαρά υλικού μέρους, σήμαινε και την απώλεια των βασικών ιδεολογικοπολιτικών σημείων αναφοράς. Είχε όμως να αντιμετωπίσει και ένα ακόμη πρόβλημα, εντός συνόρων αυτό: Με τη δημιουργία του ενιαίου Συνασπισμού το 1988, ο Περισσός έβλεπε τα μέλη και τα στελέχη του να συναγελάζονται με αναθεωρητές, με αποτέλεσμα να εκφράζουν συνεχώς απορίες, αντιρρήσεις και διαφωνίες. Μπροστά σ' αυτή την απαράδεκτη κατάσταση, η ηγεσία αποφάσισε να αποκόψει το...
Μαρτυρίες μιας διαδρομής
Παππά Έλλη 1920-2009
Μουσείο Μπενάκη (2010)
Η Έλλη Παππά κατέθεσε το 1993 και το 1995 δύο κείμενά της στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, θέτοντας ως προϋπόθεση να δημοσιευτούν μόνο μετά τον θάνατο της. Το πρώτο κείμενο ήταν ένα δακτυλόγραφο 52 σελίδων με τίτλο "Υπόθεση Πλουμπίδη" και το δεύτερο μία ομάδα κειμένων (συνολικά 108 σελίδες) απαρτιζόμενη από: προλογικό σημείωμα με τίτλο "Λίγα λόγια", αυτοβιογραφικό κείμενο, σώμα άρθρων της στις εφημερίδες "Αυγή" και "Νέα" με τίτλο "Παράρτημα", κείμενο με τίτλο "Γράμματα στον γιο μου" και ιδιόχειρο γράμμα του Νίκου Πλουμπίδη προς την ίδια με ημερομηνία 4. V. 52....
Ο Οκτώβρης και η εποχή μας
Συλλογικό έργο
Τόπος (2010)
Η Οκτωβριανή Επανάσταση υπήρξε ένα ορόσημο του 20ού αιώνα. Οι συζητήσεις και οι διαμάχες που υποκίνησε ήταν οξείες και καθολικές, μη αφήνοντας ανεπηρέαστη καμιά σφαίρα. Όχι λιγότερο σημαντικές ήταν οι μετέπειτα εξελίξεις, από την άνοδο του Στάλιν στη δεκαετία του 1920 ως τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Αυτά τα γεγονότα, αλλά και τα εμφανή αδιέξοδα και οι κίνδυνοι στην εποχή της νεοφιλελεύθερης βαρβαρότητας, θέτουν επί τάπητος ερωτήματα όπως: Ποιοι παράγοντες επέτρεψαν στους Μπολσεβίκους να καθοδηγήσουν με επάρκεια την επανάσταση; Ήταν αναπόφευκτος ο μετέπειτα εκφυλισμός και αποτε...