Βάρναλης Κώστας 1884-1974
Várnalis Kóstas
ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ (1884-1974). Ο Κώστας Βάρναλης γεννήθηκε το 1884 στον Πύργο της Βουλγαρίας (τότε Ανατολικής Ρωμυλίας), όπου βίωσε το κλίμα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Το 1898 τέλειωσε το Ελληνικό Σχολείο και γράφτηκε στα Ζαρίφεια Διδασκαλεία. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του το 1902 και διορίστηκε δάσκαλος στο σχολείο του Πύργου σε ηλικία δεκαοχτώ ετών. Τον ίδιο χρόνο έφυγε για σπουδές στην Αθήνα με υποτροφία του κληροδοτήματος του Νικόλαου Παρασκευά από τη Βάρνα. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή και πήρε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα ως υποστηρικτής των δημοτικιστών. Το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού Ηγησώ το οποίο κυκλοφόρησε δέκα τεύχη. Το 1908 αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή και διορίστηκε ελληνοδιδάσκαλος στην Αμαλιάδα. Από εκεί έστειλε στο περιοδικό Νέα Ζωή της Αλεξάνδρειας το ποίημα Θυσία. Μετά από άρνηση του περιοδικού να το δημοσιεύσει, μέλη της Νέας Ζωής αποχώρησαν και δημιούργησαν το περιοδικό Γράμματα, όπου και δημοσιεύτηκε η Θυσία. Τρία χρόνια αργότερα έγινε σχολάρχης στην Αργαλαστή του Πηλίου και μετά από κατηγορίες εναντίον του για εμπλοκή στην υπόθεση των Αθεϊκών του Βόλου μετατέθηκε στα Μέγαρα. Μετά το δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, στον οποίο πήρε μέρος με τους «απαλλαγέντας και αγυμνάστους του 1900-1902», φοίτησε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης του Γληνού και το 1915 διορίστηκε σχολάρχης στην Κερατιά Αττικής. Από το 1910 άρχισε να ασχολείται με τη λογοτεχνική μετάφραση και ως το 1916 ολοκλήρωσε τους Ηρακλείδες του Ευριπίδη, τον Αίαντα του Σοφοκλή, τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα και τον Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου του Φλωμπέρ. Το 1916 επιστρατεύτηκε ξανά, αυτή τη φορά στη Λήμνο (είχε προηγηθεί η λήξη της Βουλγαρικής ουδετερότητας). Το 1917 διορίστηκε καθηγητής στο Γυμνάσιο Πειραιά, και το 1919 έφυγε με υποτροφία για μετεκπαίδευση στην αισθητική και τη νεοελληνική φιλολογία στο Παρίσι. Η εκεί παραμονή του σηματοδότησε την ιδεολογική προσχώρησή του στο μαρξιστικό διαλεκτικό υλισμό, καρπός της οποίας στάθηκε το ποίημα Προσκυνητής. Μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου η υποτροφία του διακόπηκε και ο Βάρναλης επέστρεψε στην Αθήνα, όπου στις αρχές του 1821 διορίστηκε καθηγητής στο Γ΄ Γυμνάσιο του Πειραιά. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου έγραψε στην Αίγινα Το Φως που καίει, που εξέδωσε ένα χρόνο αργότερα στην Αλεξάνδρεια με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας (δέυτερη αναθεωρημένη έκδοση πραγματοποίησε το 1933). Το 1922 δημοσίευσε επίσης τους Μοιραίους στο περιοδικό Νεολαία και τη Λευτεριά στο περιοδικό Μούσα. Το φθινόπωρο του 1923 μετά από ανάκληση της διακοπής της υποτροφίας του ξαναπήγε στο Παρίσι, όπου έμεινε στο σπίτι του φίλου του χαράκτη Γιάννης Κεφαληνού. Το 1924 γύρισε στην Αθήνα και δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία υπό τη διεύθυνση του Γληνού. Ένα χρόνο αργότερα σημειώθηκε η κριτική διαμάχη του Βάρναλη με τον Γιάννη Αποστολάκη. Ο Βάρναλης δημοσίευσε το δοκίμιο Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική, αντιτιθέμενος στην ιδεαλιστική ποιητική θεωρία που είχε εκφράσει ο Αποστολάκης στο έργο του Η ποίηση στη ζωή μας. Το 1926 παύτηκε από τη θέση του ως καθηγητή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, αρχικά προσωρινά και στη συνέχεια οριστικά, με αφορμή ένα δημοσίευμα της Εστίας που δημοσίευσε ως παράδειγμα της αντεθνικής δράσης των μεταρρυθμιστών Παιδαγωγών ένα απόσπασμα από Το φως που καίει. Ο Βάρναλης στράφηκε στη δημοσιογραφία και έφυγε για τη Γαλλία ως ανταποκριτής της Προόδου. Το 1927 επέστρεψε στην Αθήνα και τύπωσε τους Σκλάβους Πολιορκημένους. Το 1929 παντρεύτηκε την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου. Το 1932 εξέδωσε την Αληθινή απολογία του Σωκράτη . Το 1935 πήρε μέρος ως αντιπρόσωπος των ελλήνων συγγραφέων στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα μαζί με το Γληνό και μετά από εντολή του Κονδύλη εξορίστηκε στη Μυτιλήνη και τον Άγιο Ευστράτιο. Παρέμεινε πιστός στην ιδεολογία του κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου, το 1856 τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν. Είχαν προηγηθεί μεταξύ άλλων εκδόσεις των έργων του Ζωντανοί άνθρωποι, Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης, Ποιητικά, Διχτάτορες, Αισθητικά- Κριτικά (δύο τόμοι). Το 1965 εκδόθηκε η τελευταία ποιητική συλλογή του με τίτλο Ελεύθερος κόσμος και το 1972 το θεατρικό έργο Άτταλος ο Γ΄. Πέθανε το Δεκέμβρη του 1974. Μετά το θάνατό του κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή του Οργή Λαού, γραμμένη κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου και τα Φιλολογικά Απομνημονεύματα, συγκεντρωτικός τόμος δημοσιευμάτων του στην εφημερίδα Ανεξάρτητος από το Φεβρουάριο ως τον Αύγουστο του 1935. Η πορεία του Βάρναλη στο χώρο της ποίησης ξεκίνησε το 1904, όταν εξέδωσε τις Κηρύθρες, την πρώτη του ποιητική συλλογή με πρόλογο του Στέφανου Μαρτζώκη. Στα πρώτα του βήματα συμπορεύτηκε πνευματικά με τον Άγγελο Σικελιανό και το Νίκο Καζαντζάκη με έντονες επιρροές από το ρέυμα του παρνασσισμού και τις διονυσιακές και ανθρωπιστικές ιδέες. Με τον Προσκυνητή πέρασε σε μια νέα ιδεολογική κατεύθυνση και υιοθέτησε ένα μεσσιανικό πρότυπο της ποιητικής ιδιότητας, ενώ με το Φως που καίει σηματοδοτήθηκε η τελευταία ιδεολογική του μεταστροφή, αυτή τη φορά προς την κοινωνικά και πολιτικά στρατευμένη λογοτεχνία με τη παράλληλη όμως παρουσία σατιρικών, λυρικών, δραματικών και συμβολιστικών στοιχείων. Ο τελευταίος αυτός προσανατολισμός του τον συνόδεψε σ’ όλη τη ζωή του και κυριαρχεί και στα κριτικά του κείμενα. Γενικά το έργο του Βάρναλη αντικατοπτρίζει τη δεκτικότητά του απέναντι σε νέες ιδέες και η συνύπαρξη αντιθετικών στοιχείων στο έργο του αποτελεί έναν από τους λόγους της ιδιαίτερης γοητείας του. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Κώστα Βάρναλη, βλ. Μαλάνος Τίμος, «Βάρναλης Κώστας», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας12, σ.731-738. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Μιχαηλίδη Θεανώ Ν., «Βάρναλης Κώστας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984 και Παπαγεωργίου Κώστας Γ., «Εργο-βιογραφικό χρονολόγιο του Κώστα Βάρναλη», Διαβάζω88, 22/2/1984, σ.6-11. (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου
Flaubert Gustave 1821-1880
Ηριδανός (2004)
Έργο μεγάλο αλλά νικημένο, λυγισμένο από το βάρος μιας ανοικονόμητης πολυγνωσίας, πνιγμένο στην πολυχρωμία ενός αναχρονιστικού μπαρόκ, έργο που δεν κατορθώθηκε: έτσι αξιολογούσε μέχρι πρόσφατα η κριτική τον "Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου" του Φλωμπέρ. Ωστόσο, κιόλας από το 1856, όταν για πρώτη φορά δημοσιεύτηκαν αποσπάσματα του έργου σ' ένα περιοδικό, ο Μπωντλαίρ τ' ονόμασε "μυστική κάμαρη" του πνεύματος του Φλωμπέρ. Και σήμερα ο Μισέλ Φουκώ το αποσπά από τα όψιμα δημιουργήματα του ρομαντισμού, για να το τοποθετήσει στην πρωτοπορία του 20ού αιώνα.
Ο λαός των Μουνούχων
Βάρναλης Κώστας 1884-1974
Κέδρος (2010)
Oγδόντα εφτά χρόνια μετά την πρώτη τους έκδοση στην Αλεξάνδρεια το 1923, "Ο λαός των Μουνούχων", η "Ιστορία του Αγίου Παχωμίου" και "Οι φυλακές", τα τρία -λησμονημένα σχεδόν- αφηγήματα του Κώστα Βάρναλη που περιλαμβάνονται στην παρούσα συλλογή, παραμένουν πιο επίκαιρα από ποτέ. Τι είναι αυτό που κάνει τούτα τα κείμενα, που μετρούν σχεδόν έναν αιώνα ζωής, αγώνων και αγωνιών, να διατηρούν αλώβητο το λογοτεχνικό τους σθένος, ακέραιες τη δραστικότητα και τη διαχρονικότητά τους; Το γεγονός ότι τα ερωτήματα με τα οποία αναμετρήθηκαν συνεχίζουν να μας πολιορκούν μέχρι σήμερα, κ...
Ο άγνωστος Βάρναλης και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του
Κακαβάνης Ηρακλής
Εντός (2012)
Δύσκολο το τόλμημα να γράψεις για τον Κώστα Βάρναλη. Και γίνεται δυσκολότερο όταν θέλεις να αγγίξεις το κεντρικό ζήτημα στη μελέτη του Βαρναλικού έργου. Γιατί γράφει, πότε γράφει; Γιατί κάποια από τα ποιήματά του ενώ τα δημοσίευσε στον καιρό τους, αργότερα δεν τα συμπεριέλαβε στις συλλογές ποιημάτων που εξέδωσε; Μαζί µε τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα το βιβλίο προσφέρει στον αναγνώστη πάρα πολλά άγνωστα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του και 19 αδημοσίευτα ποιήματα του Βάρναλη που δε συμπεριλαμβάνονται σε καμιά άλλη έκδοση. Μαζί µε αυτά: Μία αδημοσίευτη αυτοβιογραφ...
Ξένων αιμάτων τρύγος
Συλλογικό έργο
Γαβριηλίδης (2014)
Η παρούσα Ανθολογία είναι το αποτέλεσμα μιας σκέψης που γεννήθηκε στο μυαλό του ανθολόγου το 2012 προκειμένου να υποστηρίξει εμπράκτως και σε καθημερινή βάση την ποιητική δημιουργία και να εμπλουτίσει την ποιότητα των αναρτήσεων στο νέο μέσο κοινωνικής δικτύωσης που μπήκε ορμητικά στη ζωή μας, το facebook. Έτσι, λοιπόν, κάθε πρωί, ο ανθολόγος, φορώντας το προσωπείο του χαρτοκόπτη, αναρτά ένα ποίημα που καλύπτει την αναγνωστική του απαίτηση και προσδοκία και το συνοδεύει με μία εικόνα εξωφύλλου του βιβλίου από το οποίο προέρχεται, με φωτογραφία του ποιητή ή της ποιήτριας και...
Νίκος Καζαντζάκης
Συλλογικό έργο
Ελευθεροτυπία (2007)
"Για ό,τι λέν για την "Οδύσεια" -χωρίς να τη διαβάσουν- δεν στεναχωριούμαι καθόλου. Έχω τη συνείδησή μου γαλήνια. Έκαμα ό,τι μπορούσα. Το έργο αφτό είναι το λαγάρισμα από ανείποτες αγωνίες και χαρές, γραμμένο με αίμα. Προσπάθησα, χρόνια να σώσω από την ψυχή μου ό,τι μπορούσα. Να ξέρουν οι άνθρωποι, όταν πεθάνω, πόσο κ' εγώ αγάπησα και πόνεσα τη ζωή και πώς είδα και πώς άγγιξα τη θάλασσα, το χώμα, τη γυναίκα. Να μάθουν πως δεν ήμουνα ζώο ή πέτρα, παρά άνθρωπος με ζεστή σάρκα κι αχόρταγη ψυχή. Έκανα το χρέος μου. Παραπάνω δεν μπορούσα. Σφογγίζω σαν τον αργάτη μια στιγμή τον -...
Μέρες του 2013
Συλλογικό έργο
Γαβριηλίδης (2012)
Ο τίτλος αυτού του ημερολογίου της Εταιρείας μας είναι "Μέρες του 2013", εμπνευσμένος κατά ένα μέρος από τις γνωστές ημερολογιακές καταγραφές του Γιώργου Σεφέρη, Μέρες, που καλύπτουν το χρονικό διάστημα 1925-1960. Λέω κατά ένα μέρος, γιατί το βασικό συνδετικό στοιχείο που υπάρχει μεταξύ των κειμένων, ποιητικών και πεζών, του δικού μας ημερολογίου, είναι ότι οι συγγραφείς που επιλέξαμε και που με το έργο τους άφησαν ένα σημαντικό ίχνος στην ελληνική λογοτεχνία του 20ου αιώνα, ο καθένας με τον τρόπο του αποδίδουν ή μεταφέρουν κορυφαίες στιγμές έντασης τις οποίες έζησαν προσωπ...
Λογοτεχνικό ημερολόγιο 2013
Συλλογικό έργο
Εκδόσεις Πατάκη (2012)
Οι σχολαστικοί, οι λεπτολόγοι ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι κ.ά. ανιχνεύουν συχνά την ουσία της αλληλοαπωθούμενης σχέσης εξουσίας - αντίστασης στους νόμους και τα θέσφατα της αποκαλούμενης "νόμιμης δύναμης επιβολής" αφενός, αφετέρου στις αναμενόμενες -και πολλές φορές παραδεδεγμένες- δραστικές κοινωνικές αντιδράσεις. Το "Λογοτεχνικό Ημερολόγιο του 2013" στις αναγνώσεις των κειμένων που περιλαμβάνει προτείνει τον προσδιορισμό αυτών των δύο καυτών εννοιών και ουσιών στα κριτήρια κάθε παρεκτροπής της εξουσίας από το δίκαιο και τη δικαιοσύνη, από τη μια πλευρά· και, α...
Λογοτεχνικό ημερολόγιο 2013
Συλλογικό έργο
Εκδόσεις Πατάκη (2012)
Οι σχολαστικοί, οι λεπτολόγοι ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι κ.ά. ανιχνεύουν συχνά την ουσία της αλληλοαπωθούμενης σχέσης εξουσίας - αντίστασης στους νόμους και τα θέσφατα της αποκαλούμενης "νόμιμης δύναμης επιβολής" αφενός, αφετέρου στις αναμενόμενες -και πολλές φορές παραδεδεγμένες- δραστικές κοινωνικές αντιδράσεις. Το "Λογοτεχνικό Ημερολόγιο του 2013" στις αναγνώσεις των κειμένων που περιλαμβάνει προτείνει τον προσδιορισμό αυτών των δύο καυτών εννοιών και ουσιών στα κριτήρια κάθε παρεκτροπής της εξουσίας από το δίκαιο και τη δικαιοσύνη, από τη μια πλευρά· και, α...
Λογοτεχνικό ημερολόγιο 2012
Συλλογικό έργο
Εκδόσεις Πατάκη (2011)
"Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας" μας εξομολογείται ο Κάρολος Κουν. Βλέπουμε θέατρο, συμμετέχοντας όλοι στη θεατρική διαδικασία, συγγραφείς, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, σκηνογράφοι, λοιποί καλλιτεχνικοί συντελεστές και θεατές, για να νιώσουμε ο ένας την ευαισθησία του άλλου μέσω αυτής της μορφής τέχνης· για να συγκινηθούμε και να συγκινήσουμε με τις αλήθειες, τα ανθρώπινα πάθη μας, τα προσωπικά αδιέξοδα, τις ηθικές αμφιβολίες και την ποθεινή λύτρωση στο τέλος όλων όσα διαδραματίζονται επί σκηνής. Κι όταν η αυλαία πέφτει, γεμάτοι μαγεία θεάματος και κατανόηση υπαρξιακών καταστά...
Λογοτεχνικό ημερολόγιο 2012
Συλλογικό έργο
Εκδόσεις Πατάκη (2011)
"Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας" μας εξομολογείται ο Κάρολος Κουν. Βλέπουμε θέατρο, συμμετέχοντας όλοι στη θεατρική διαδικασία, συγγραφείς, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, σκηνογράφοι, λοιποί καλλιτεχνικοί συντελεστές και θεατές, για να νιώσουμε ο ένας την ευαισθησία του άλλου μέσω αυτής της μορφής τέχνης· για να συγκινηθούμε και να συγκινήσουμε με τις αλήθειες, τα ανθρώπινα πάθη μας, τα προσωπικά αδιέξοδα, τις ηθικές αμφιβολίες και την ποθεινή λύτρωση στο τέλος όλων όσα διαδραματίζονται επί σκηνής. Κι όταν η αυλαία πέφτει, γεμάτοι μαγεία θεάματος και κατανόηση υπαρξιακών καταστ...