Βάρναλης Κώστας 1884-1974
Várnalis Kóstas
ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ (1884-1974). Ο Κώστας Βάρναλης γεννήθηκε το 1884 στον Πύργο της Βουλγαρίας (τότε Ανατολικής Ρωμυλίας), όπου βίωσε το κλίμα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Το 1898 τέλειωσε το Ελληνικό Σχολείο και γράφτηκε στα Ζαρίφεια Διδασκαλεία. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του το 1902 και διορίστηκε δάσκαλος στο σχολείο του Πύργου σε ηλικία δεκαοχτώ ετών. Τον ίδιο χρόνο έφυγε για σπουδές στην Αθήνα με υποτροφία του κληροδοτήματος του Νικόλαου Παρασκευά από τη Βάρνα. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή και πήρε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα ως υποστηρικτής των δημοτικιστών. Το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού Ηγησώ το οποίο κυκλοφόρησε δέκα τεύχη. Το 1908 αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή και διορίστηκε ελληνοδιδάσκαλος στην Αμαλιάδα. Από εκεί έστειλε στο περιοδικό Νέα Ζωή της Αλεξάνδρειας το ποίημα Θυσία. Μετά από άρνηση του περιοδικού να το δημοσιεύσει, μέλη της Νέας Ζωής αποχώρησαν και δημιούργησαν το περιοδικό Γράμματα, όπου και δημοσιεύτηκε η Θυσία. Τρία χρόνια αργότερα έγινε σχολάρχης στην Αργαλαστή του Πηλίου και μετά από κατηγορίες εναντίον του για εμπλοκή στην υπόθεση των Αθεϊκών του Βόλου μετατέθηκε στα Μέγαρα. Μετά το δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, στον οποίο πήρε μέρος με τους «απαλλαγέντας και αγυμνάστους του 1900-1902», φοίτησε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης του Γληνού και το 1915 διορίστηκε σχολάρχης στην Κερατιά Αττικής. Από το 1910 άρχισε να ασχολείται με τη λογοτεχνική μετάφραση και ως το 1916 ολοκλήρωσε τους Ηρακλείδες του Ευριπίδη, τον Αίαντα του Σοφοκλή, τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα και τον Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου του Φλωμπέρ. Το 1916 επιστρατεύτηκε ξανά, αυτή τη φορά στη Λήμνο (είχε προηγηθεί η λήξη της Βουλγαρικής ουδετερότητας). Το 1917 διορίστηκε καθηγητής στο Γυμνάσιο Πειραιά, και το 1919 έφυγε με υποτροφία για μετεκπαίδευση στην αισθητική και τη νεοελληνική φιλολογία στο Παρίσι. Η εκεί παραμονή του σηματοδότησε την ιδεολογική προσχώρησή του στο μαρξιστικό διαλεκτικό υλισμό, καρπός της οποίας στάθηκε το ποίημα Προσκυνητής. Μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου η υποτροφία του διακόπηκε και ο Βάρναλης επέστρεψε στην Αθήνα, όπου στις αρχές του 1821 διορίστηκε καθηγητής στο Γ΄ Γυμνάσιο του Πειραιά. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου έγραψε στην Αίγινα Το Φως που καίει, που εξέδωσε ένα χρόνο αργότερα στην Αλεξάνδρεια με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας (δέυτερη αναθεωρημένη έκδοση πραγματοποίησε το 1933). Το 1922 δημοσίευσε επίσης τους Μοιραίους στο περιοδικό Νεολαία και τη Λευτεριά στο περιοδικό Μούσα. Το φθινόπωρο του 1923 μετά από ανάκληση της διακοπής της υποτροφίας του ξαναπήγε στο Παρίσι, όπου έμεινε στο σπίτι του φίλου του χαράκτη Γιάννης Κεφαληνού. Το 1924 γύρισε στην Αθήνα και δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία υπό τη διεύθυνση του Γληνού. Ένα χρόνο αργότερα σημειώθηκε η κριτική διαμάχη του Βάρναλη με τον Γιάννη Αποστολάκη. Ο Βάρναλης δημοσίευσε το δοκίμιο Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική, αντιτιθέμενος στην ιδεαλιστική ποιητική θεωρία που είχε εκφράσει ο Αποστολάκης στο έργο του Η ποίηση στη ζωή μας. Το 1926 παύτηκε από τη θέση του ως καθηγητή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, αρχικά προσωρινά και στη συνέχεια οριστικά, με αφορμή ένα δημοσίευμα της Εστίας που δημοσίευσε ως παράδειγμα της αντεθνικής δράσης των μεταρρυθμιστών Παιδαγωγών ένα απόσπασμα από Το φως που καίει. Ο Βάρναλης στράφηκε στη δημοσιογραφία και έφυγε για τη Γαλλία ως ανταποκριτής της Προόδου. Το 1927 επέστρεψε στην Αθήνα και τύπωσε τους Σκλάβους Πολιορκημένους. Το 1929 παντρεύτηκε την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου. Το 1932 εξέδωσε την Αληθινή απολογία του Σωκράτη . Το 1935 πήρε μέρος ως αντιπρόσωπος των ελλήνων συγγραφέων στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα μαζί με το Γληνό και μετά από εντολή του Κονδύλη εξορίστηκε στη Μυτιλήνη και τον Άγιο Ευστράτιο. Παρέμεινε πιστός στην ιδεολογία του κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου, το 1856 τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν. Είχαν προηγηθεί μεταξύ άλλων εκδόσεις των έργων του Ζωντανοί άνθρωποι, Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης, Ποιητικά, Διχτάτορες, Αισθητικά- Κριτικά (δύο τόμοι). Το 1965 εκδόθηκε η τελευταία ποιητική συλλογή του με τίτλο Ελεύθερος κόσμος και το 1972 το θεατρικό έργο Άτταλος ο Γ΄. Πέθανε το Δεκέμβρη του 1974. Μετά το θάνατό του κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή του Οργή Λαού, γραμμένη κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου και τα Φιλολογικά Απομνημονεύματα, συγκεντρωτικός τόμος δημοσιευμάτων του στην εφημερίδα Ανεξάρτητος από το Φεβρουάριο ως τον Αύγουστο του 1935. Η πορεία του Βάρναλη στο χώρο της ποίησης ξεκίνησε το 1904, όταν εξέδωσε τις Κηρύθρες, την πρώτη του ποιητική συλλογή με πρόλογο του Στέφανου Μαρτζώκη. Στα πρώτα του βήματα συμπορεύτηκε πνευματικά με τον Άγγελο Σικελιανό και το Νίκο Καζαντζάκη με έντονες επιρροές από το ρέυμα του παρνασσισμού και τις διονυσιακές και ανθρωπιστικές ιδέες. Με τον Προσκυνητή πέρασε σε μια νέα ιδεολογική κατεύθυνση και υιοθέτησε ένα μεσσιανικό πρότυπο της ποιητικής ιδιότητας, ενώ με το Φως που καίει σηματοδοτήθηκε η τελευταία ιδεολογική του μεταστροφή, αυτή τη φορά προς την κοινωνικά και πολιτικά στρατευμένη λογοτεχνία με τη παράλληλη όμως παρουσία σατιρικών, λυρικών, δραματικών και συμβολιστικών στοιχείων. Ο τελευταίος αυτός προσανατολισμός του τον συνόδεψε σ’ όλη τη ζωή του και κυριαρχεί και στα κριτικά του κείμενα. Γενικά το έργο του Βάρναλη αντικατοπτρίζει τη δεκτικότητά του απέναντι σε νέες ιδέες και η συνύπαρξη αντιθετικών στοιχείων στο έργο του αποτελεί έναν από τους λόγους της ιδιαίτερης γοητείας του. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Κώστα Βάρναλη, βλ. Μαλάνος Τίμος, «Βάρναλης Κώστας», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας12, σ.731-738. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Μιχαηλίδη Θεανώ Ν., «Βάρναλης Κώστας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984 και Παπαγεωργίου Κώστας Γ., «Εργο-βιογραφικό χρονολόγιο του Κώστα Βάρναλη», Διαβάζω88, 22/2/1984, σ.6-11. (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
Χριστούγεννα και χιονιάς
Συλλογικό έργο
Νάρκισσος (2013)
Χριστουγεννιάτικα και πρωτοχρονιάτικα διηγήματα και αφηγήσεις, από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα ως τις μέρες μας. Στην ανθολογία "Χριστούγεννα και Χιονιάς" επιλέχθηκαν πενήντα τέσσερα διηγήματα, κυρίως, από τριαντατέσσερις σημαντικούς Έλληνες συγγραφείς και δημιουργούς, με γνώμονα τη συνύπαρξη και συνήχηση διαφορετικών φωνών σε ένα ευρύ γιορταστικό πεδίο, χάριν μεγαλύτερης αναγνωστικής απόλαυσης. Με σκηνικό τις μέρες των Χριστουγέννων, προσωπικά βιώματα και μυθοπλασία -σε μεγάλες στιγμές- συνυφαίνονται και εμπνέουν κάθε λογής αφηγηματικά κείμενα, που αποτυπώνουν με...
Φέιγ βολάν της Κατοχής
Βάρναλης Κώστας 1884-1974
Εκδόσεις Καστανιώτη (2007)
Αν το χρονογράφημα σε καιρό ειρήνης συνιστά επίπονη εργασία, στην Κατοχή αποτελούσε επικίνδυνη απασχόληση. Μια λέξη κοινωνικής κριτικής παραπάνω, μπορούσε να οδηγήσει τον χρονογράφο στο κολαστήριο του Χαϊδαρίου, ενώ μια έκφραση επαινετική να του αποδώσει πρόθεση συνεργασίας. Ισορροπώντας σαν ακροβάτης στη σκοτεινιά αυτών των ημερών, ο Κώστας Βάρναλης κατόρθωσε με τις στήλες του στην εφημερίδα "Πρωία" να συμπαρασταθεί στον κόσμο που δεινοπαθούσε, να αποφορτίσει την ατμόσφαιρα στις πιο δραματικές ώρες και να αναδείξει στα τραγικά γεγονότα το ενυπάρχον κωμικό στοιχείο. Ο α...
Το δικό μας Πάσχα
Συλλογικό έργο
Νάρκισσος (2016)
Πασχαλινά κείμενα και αφηγήσεις, από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις μέρες μας. Στο "Δικό μας Πάσχα" επιλέχθηκαν πενήντα πέντε διηγήματα, κυρίως, από σαράντα έξι σημαντικούς Έλληνες συγγραφείς και δημιουργούς, με σκοπό τη συνύπαρξη και συνήχηση διαφορετικών φωνών σε ένα πανοραμικό γιορταστικό πεδίο. Στο σπίτι της πόλης, στο πατρικό του χωριού, στην εξοχική πλατεία, παντού όπου γιορτάζεται το χαρμόσυνο Πάσχα, σμίγουν αγαπημένα πρόσωπα γύρω από το παραδοσιακό τραπέζι, μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα αναστάσιμης χαράς και ελπιδοφόρας προσμονής, σε πλήρη αρμονία με την αναγεννημένη α...
Το 1821 στην ελληνική ποίηση
Συλλογικό έργο
Κέδρος (2011)
Εκατόν ενενήντα χρόνια από την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης οι εκδόσεις "Κέδρος" εκδίδουν την ανθολογία του ποιητή Ηλία Γκρή "Το 1821 στην ελληνική ποίηση". Πρόκειται για ένα απάνθισμα όπου πρωταγωνιστούν θρυλικά πρόσωπα και τόποι, σύμβολα της Επανάστασης του 1821. Τα 140 ποιήματα που ανθολογούνται γράφτηκαν σε διάστημα 190 ετών από 109 Έλληνες ποιητές, με προεξάρχοντες τους Διονύσιο Σολωμό και Ανδρέα Κάλβο. Σχεδόν όλοι οι μείζονες και καταξιωμένοι Έλληνες ποιητές ανθολογούνται σε αυτή τη συλλογή. Πολλοί ακόμη, είτε αναφέρονται στο επίμετρο ονομαστικά είτε παρ...
Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ
Βάρναλης Κώστας 1884-1974
Εκδόσεις Αρχείο (2014)
Ένα ενθουσιώδες πορτρέτο της κομμουνιστικής Ρωσίας του 1934, ενδιαφέρον και για τους γνώστες, αλλά και για όσους, σήμερα ακόμα, δεν γνωρίζουν την πρακτική εφαρμογή του κομμουνισμού στην κοινωνία. Οι εντυπώσεις που κατέγραψε ο Κώστας Βάρναλης στην εφημερίδα "Ελεύθερος Άνθρωπος", μεταφέρουν συνοπτικά όλη την πορεία του κομμουνιστικού οράματος της εποχής. Γραμμένες πριν από τις μεγάλες εκκαθαρίσεις του Στάλιν, από έναν λογοτέχνη που τον χαρακτήριζε η χαρά για τη ζωή, αναδίνουν απόλυτα τον κομμουνιστικό οπτιμισμό. Παιδεία, εκκλησία, έρωτας, πορνεία, άθληση, εργασία, κατοικία, υ...
Συνταγές μέσα από τη λογοτεχνία
Συλλογικό έργο
Alter - Ego ΜΜΕ. Α.Ε. (2013)
Η ελληνική πεζογραφία συχνά αναφέρεται στο φαγητό, που αποτελεί σημαντικό συστατικό της κουλτούρας μας· ανασύρει μνήμες γεύσης και καταγράφει στιγμιότυπα από γεύματα και γιορτινά τραπεζώματα· περιγράφει πλούσιους αστικούς μπουφέδες και ταπεινά ταβερνάκια σε φτωχογειτονιές· συνδέει τον έρωτα, τον πόλεμο, την ξενιτιά, τη χαρά και τη λύπη με το φαγητό -είτε αυτό είναι η μαγειρίτσα στο αναστάσιμο οικογενειακό τραπέζι είτε το ψωμοτύρι του εργένη. Στην ειδική αυτή έκδοση για την εφημερίδα "Τα Νέα", στο Α' Μέρος, υπάρχουν αποσπάσματα από κείμενα (διηγήματα, μυθιστορήματα, ταξιδ...
Συμποσιακά
Βάρναλης Κώστας 1884-1974
Εκδόσεις Αρχείο (2019)
Όπως μαρτυρούν όσοι τον γνώρισαν, ο Κώστας Βάρναλης αγαπούσε πολύ το καφενείο, που το έβλεπε σαν το αντίστοιχο της αγοράς των αρχαίων Αθηναίων, αλλά και την ταβέρνα, σαν χώρο συλλογικής ευωχίας. Τα χρονογραφήματα του τόμου αυτού τοποθετούνται ακριβώς σε αυτούς τους δύο πόλους: την ταβέρνα και το καφενείο, και βέβαια τα συμπαρομαρτούντα: τον καφέ και το τσιγάρο, το πιοτό και το φαγητό, τα συμπόσια και τις παρέες των φίλων. Ο Νίκος Σαραντάκος, επιμελητής και σχολιαστής των "Χρονογραφημάτων" και των λοιπών άρθρων του Κ. Βάρναλη που αποθησαυρίζονται από το 2013 για τις εκδόσ...
Ποιητικές συνομιλίες
Συλλογικό έργο
Οδός Πανός (2012)
Στις περισσότερες περιπτώσεις το βασικό κίνητρο είναι ο θαυμασμός για το έργο των ξένων, έργο εμβληματικό, που μπόρεσε να εκφράσει, με όρους αξιώσεων, κάποιες πρωταρχικές, πανανθρώπινες καταστάσεις, αποτελώντας σημείο αναφοράς για τους επερχόμενους. Όμως δεν είναι ο θαυμασμός ή η εκλεκτική συγγένεια τα μοναδικά ερεθίσματα- κάποτε είναι και η ίδια η ζωή των δημιουργών, ο μύθος που την περιέβαλε, ή, ακόμα συχνότερα, η ιδεολογία που καθοδήγησε τα βήματα τους. Αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι μπορεί να συναντάμε, σε συλλογές και ανθολογίες, ποιήματα για ποιητές άγνωστους ή ελάχισ...