Η ελληνική κωμωδία και τα πρότυπά της στο 19ο αιώνα

Καθρέφτης της εγχώριας κοινωνίας σε μια από τις συναρπαστικότερες φάσεις της νεότερης ιστορίας της -στην περίοδο κατά την οποίαν κάποιες παραδοσιακές επαρχίες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κατορθώνουν να αποσπαστούν από το ανατολίτικο πλαίσιό τους για να μετεξελιχθούν σε σύγχρονο ανεξάρτητο κράτος με ευρωπαϊκούς θεσμούς- το ελληνικό θέατρο προσφέρει για μελέτη στους ερευνητές όχι μόνο τα δραματουργικά πρότυπα που ενέπνευσαν τους κωμωδιογράφους του, δηλαδή τα υποδείγματα του Αριστοφάνη και του Μολιέρου, του Γκολντόνι και του Λαμπίς· αποκαλύπτει επίσης με ολοζώντανο τρόπο και τα κοινωνικά πρότυπα που κυριάρχησαν στην αλλαγή των ηθών του ίδιου του κοινού του. Καθώς οι συγγραφείς εμφανίζονται μετέωροι ανάμεσα στα ηθογραφικά και στα ηθοπλαστικά ιδεώδη της ευρωπαϊκής δραματουργίας, ανάμεσα στο διδακτικό και στο αμιγώς ψυχαγωγικό θέατρο, καθώς παλινδρομούν αμήχανοι ανάμεσα στους κώδικες της καθαρεύουσας και της δημοτικής, των τοπικών διαλέκτων και της αρχαΐζουσας γλώσσας, σχεδιάζουν με αδρές πινελιές την εικόνα μιας ρευστής κοινωνίας που παραπαίει επίσης αναποφάσιστη ανάμεσα στη φουστανέλα και στο ευρωπαϊκό φράκο, ανάμεσα στον καρσιλαμά και στο καν καν, ανάμεσα στην αυθεντική μεταβυζαντινή και στην πλασματική αρχαιοελληνική παράδοση των πολιτών της, στον οργανικό και στον επιδερμικό εξευρωπαϊσμό τους. Σε τελευταία ανάλυση, οι ελληνικές κωμωδίες τής πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο εποχής αποτελούν το πληρέστερο χρονικό της τεθλασμένης πορείας του τόπου προς το μυθικό Ελδοράδο του αστικού εκσυγχρονισμού.