Τραπεζούντα, μεγαλόφωτη, μεγαλόμουση, μεγαλόπνοη (1461-1923)

Από την αυτοκρατορία των μεγάλων Κομνηνών μέχρι τον ξεριζωμό: με σπάνια ντοκουμέντα

Η Τραπεζούντα αναδείχτηκε στη συνείδηση όλων των Ποντίων, ως η δική τους ελληνική πολιτεία, λόγω της έξαρσης των παραδοσιακών πολιτιστικών της γνωρισμάτων. Λειτουργούσε μέσα τους ως ΜΕΓΑΛΟΦΩΤΗ - ΜΕΓΑΛΟΜΟΥΣΗ - ΜΕΓΑΛΟΠΝΟΗ, κατά τον Θεοφύλακτο. Ακόμη και στην προ του Χάττι Χουμαγιούν περίοδο (1856), με εξαίρεση τις πρώτες δεκαετίες μετά την τουρκική κατάκτηση (1461), αλλά και στη μαύρη περίοδο του 17ου αιώνα, ο ελληνισμός της Τραπεζούντας έβρισκε τρόπους να προβάλλει την παρουσία του είτε ως πνεύμα και ευρύτερο κλίμα, μέσω των μνημείων του, έστω και μεταλλαγμένων σε τζαμιά, είτε ως ζωντανό στοιχείο, στον οικονομικό και πνευματικό τομέα. Σε κάθε περίπτωση, η πόλη κρατούσε, άλλοτε λιγότερο, άλλοτε περισσότερο, τον ελληνικό της χαρακτήρα, ο οποίος κορυφώνεται στο β' μισό του 19ου αιώνα, μέχρι και την ανταλλαγή του 1923. Το αξιοθαύμαστο είναι ότι η Τραπεζούντα, με τον λαμπρό της πολιτισμό, εξακολουθεί να μεγαλουργεί και μετά την εγκατάσταση των Τραπεζουντίων στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη. Μετά το 1923, η νύμφη του Θερμαϊκού χαρακτηρίστηκε πολύ σωστά, για την πολιτιστική οικονομική της μεταμόρφωση, ως ΝΕΑ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ.