Το πνεύμα του χριστιανισμού και το πεπρωμένο του

Der Geist des Christentums und sein Schicksal

Ο νεαρός Έγελος (G.W.F. Hegel, 1770-1831), στην περίοδο κατά την οποία κατοικεί στη Φραγκφούρτη (1797-1800), αναπτύσσει καινούργιους τρόπους σκέψης που θα φέρουν έπειτα στο φως έναν νέο τρόπο του φιλοσοφείν. Χαρακτηριστικό της περιόδου είναι ότι τότε προσφεύγει σε ένα νέο λεξιλόγιο για να περιγράψει τις δομές σκέψης που αποκαλύπτει, ενώ αργότερα θα επιλέξει, αντίστροφα, να διευρύνει τις παραδοσιακές έννοιες εμπλουτίζοντάς τες με τις δομές σκέψης που έχει ανακαλύψει. Εδώ ονομάζει "αγάπη" τη σχέση δύο αυτοσχετιζόμενων όρων που αργότερα θα θεωρήσει ότι είναι χαρακτηριστική της "έννοιας". Εδώ ονομάζει "πεπρωμένο" το γεγονός ότι η πραγματικότητα αντιδρά στη φιλοδοξία μιας μεμονωμένης όψης της να αποσπασθεί από την κοινή μοίρα, ενώ αργότερα θα εισαγάγει την ανάλυση των εννοιών βάσει της "διαδικασίας" που ενώνει τις όψεις τους. Σκοπός της σκέψης του Έγελου στη Φραγκφούρτη είναι η απελευθέρωση της ανθρωπότητας. Αντικείμενο της κριτικής του η εβραϊκή θρησκεία και κυρίως η χριστιανική. Ο εβραϊσμός υποτάσσει τον άνθρωπο σε έναν δεδομένο νόμο, αποκόπτοντάς τον από τη φύση. Αλλά υφίσταται ως "πεπρωμένο" την αντίδραση της αποκλεισμένης πραγματικότητας. Ο χριστιανισμός έχει ως αφετηρία την προσπάθεια του ιδρυτή του να αποσυρθεί από τη σφαίρα του δούναι και λαβείν, των συμφερόντων, της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης, ώστε να γλυτώσει από μια τέτοια αντίδραση. Αλλά εν τέλει υφίσταται ένα χειρότερο ακόμη "πεπρωμένο", καθώς μετατρέπεται σε όργανο καταπίεσης και εκμετάλλευσης ο ίδιος. Ορισμένοι θεωρούν ότι το κείμενο αυτό προτρέχει την υλιστική κριτική του άθεου Φόυερμπαχ (Ludwig Feuerbach, 1804-1872) στον χριστιανισμό, άλλοι ότι εισάγει, αντίθετα, μια υπαρξιστική πρόσληψη του χριστιανισμού όπως αυτή του πιστού Κίρκεγκωρ (Sοren Kierkegaard, 1813-1855). Είναι εντυπωσιακό βέβαια ότι δημοσιεύθηκε μόνο το 1907, οπότε κανένας από τους δύο δεν το είχε διαβάσει. Και είναι ενδιαφέρον ότι κι οι δύο θεωρούν τις απόψεις τους κατ'εξοχήν αντιεγελιανές... Ο Γιώργος Σαγκριώτης, μια από τις σημαντικές νέες φωνές της ελληνικής φιλοσοφίας, μετέφρασε, προλόγισε, σχολίασε αυτό το δύσκολο κείμενο, που δεν ήταν προορισμένο για δημοσίευση. Το επίμετρό του αναδεικνύει τα ιστορικά πλαίσια και φιλοσοφικά διακυβεύματα του έργου ώς και για μας σήμερα.