Η θρακική έξοδος (1918-1922)

Από τη γενοκτονία την παλιννόστηση, το Ταγιαρικό καθεστώς και την απελευθέρωση στο δεύτερο ξεριζωμό

Μέσα σε άθλιες καιρικές συνθήκες λόγω πυκνότατων βροχοπτώσεων, αναζητούσαν οι ελληνικοί πληθυσμοί κάρα για τη μεταφορά τους. Η σημασία της απόκτησης ενός κάρου τις μέρες της εξόδου ισοδυναμούσε με βέβαιη σωτηρία γιατί το τελευταίο αποτελούσε το πολυτιμότερο αγαθό και το πιο πολυπόθητο μεταφορικό μέσο. Όσα κάρα έσπαζαν κατά τη διάρκεια της διαδρομής από το βαρύ φορτίο, ακινητοποιούσαν φυσιολογικά τους επιβάτες τους, που έπεφταν θύματα των Τούρκων ενόπλων. Οι τουρκικοί αραμπάδες ήταν περιζήτητοι αλλά οι ιδιοκτήτες, τους φρόντιζαν να τους κρύβουν ή ν' αφαιρούν τις ρόδες τους. Κατά τη διάρκεια της εξόδου συνέβηκαν θάνατοι και τοκετοί. Ήταν αδύνατο πραγματικά να ζωγραφιστεί ο ψυχικός σπαραγμός στα πρόσωπα των ξεριζωμένων έπειτα από όσα διαδραματίζονταν. Το υπερβολικό αίσθημα της αυτοσυντήρησης είχε εξαλείψει την ανθρώπινη κοινωνικότητα και ο πρωτογονισμός γνώριζε το μεγαλείο του. Η θλίψη και η κατήφεια μεγάλωναν στη διάρκεια της διαδρομής. Η πεζοπορία υπήρξε μία βασανιστική και εφιαλτική διαδικασία. Γέροι, μωρά και ασθενείς, υπέκυπταν από τις κακουχίες. Δεν ήταν μόνο οι προσωπικές περιουσίες που χάνονταν, ήταν οι απέραντες και γόνιμες πεδιάδες, οι πράσινες θάλασσες των αμπελιών, τα πλούσια αρχοντόσπιτα, τα επιβλητικά κοινοτικά και σχολικά ιδρύματα, τα ατέλειωτα θρακικά δημητριακά, των οποίων, ενώ είχε παραχωρηθεί στην εθνική τράπεζα το προνόμιο της εξαγοράς μεγάλου μέρους τους, τελικά κι εκείνα εγκαταλείφθηκαν σχεδόν όλα, ήταν εν τέλει ένας ολόκληρος και ακμαίος ελληνισμός και μια ελληνική θρακική γη που αποτελούσε πια παρελθόν.