Το κίνημα στο Γουδί εκατό χρόνια μετά

Παραδοχές, ερωτήματα, νέες προοπτικές

Το Κίνημα στο Γουδί από τη στιγμή της εκδήλωσής του και μέχρι σήμερα ενέπνευσε μια σειρά από εξιστορήσεις και απόπειρες ερμηνείας του. Τις ιστοριογραφικές περιπέτειες ενός αιώνα με πλοηγό την "επανάσταση στο Γουδί" επιχειρεί να παρουσιάσει το ανά χείρας βιβλίο, επικεντρώνοντας τον φακό στη γόνιμη διασταύρωση της παλαιότερης με τη σύγχρονη βιβλιογραφική παραγωγή. Παράλληλα, στόχος της μελέτης είναι να καταδείξει πώς το Κίνημα του 1909 διεκδίκησε ως μείζον συμβάν την ιδιαιτερότητά του στον ελληνικό εθνικό χρόνο και συγχρόνως εντάχθηκε σ' έναν διεθνή προβληματισμό. Ερωτήματα, γρίφοι, σιωπές εξακολουθούν να τέμνουν την πορεία κατανόησης του 1909, αφήνοντας σημαντικό περιθώριο σε νέες ερευνητικές προοπτικές. Η κρυφή γοητεία του Κινήματος για τον ιστορικό έγκειται στην απόπειρα αποκάλυψης της δυναμικής του όσο αυτό εξελισσόταν, και όχι στην καταγραφή των γεγονότων και των μεταβλητών που συνθέτουν τη σύνολη εξιστόρησή του. Με άλλα λόγια, το παρόν της "επανάστασης του 1909" παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξιχνίαστο. Η 15η Αυγούστου 1909 αναγνωρίστηκε από την πλειονότητα των Ελλήνων μελετητών της εποχής, αλλά και από πολλούς μεταγενέστερους, ως το ενδεδειγμένο σημείο εκκίνησης του ελληνικού εικοστού αιώνα. Το χρονικό αυτό ορόσημο στοιχειοθετούσε στα περισσότερα αφηγήματα της ελληνικής ιστορικής διαδρομής το απώτατο σημείο της μακράς διάρκειας 1830-1909 και συγχρόνως την αφετηρία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Παράλληλα, το μείζον αυτό γεγονός, ανεξάρτητα από τις εναλλακτικές ερμηνείες που ενέπνευσε (στρατιωτικό κίνημα, πραξικόπημα, κοινωνική εξέγερση, επανάσταση), θεωρήθηκε ότι επισφράγισε ένα ακόμη κρίσιμο βήμα της ελληνικής κοινωνίας στη μακρόχρονη πορεία συγχρονισμού της με τη Δύση. Η σπονδυλωτή αυτή εργασία αποτελείται από τέσσερα μέρη. Στο πρώτο καταγράφεται το συνοπτικό ιστορικό του Κινήματος στο Γουδί, ως απαραίτητο υπόβαθρο για την παρακολούθηση των εναλλακτικών εξιστορήσεων. Στο δεύτερο εξετάζεται πώς το Κίνημα διεκδίκησε ως μείζον συμβάν την ιδιαιτερότητά του στον ελληνικό εθνικό χρόνο και συγχρόνως εντάχθηκε σ' έναν διεθνή προβληματισμό. Στο τρίτο παρουσιάζεται το καθεστώς των γνώσεων που διαθέτουμε για την κρίσιμη αυτή συγκυρία, μέσα από την επιλεκτική αναμόχλευση της ποικίλης ιστοριογραφικής παραγωγής, γενικής και ειδικής. Τέλος, στο τέταρτο και τελευταίο μέρος εντοπίζονται ερωτήματα που παραμένουν ακόμη ανοικτά ή αναδεικνύονται λιγότερο ψαγμένες πτυχές που μπορεί να συμβάλουν στην περαιτέρω αποκρυπτογράφηση του 1909.