Διοίκηση ολικής ποιότητας και εκπαίδευση

Προσεγγίσεις, εφαρμογές, μελέτες περίπτωσης

Όταν πριν από τέσσαρα χρόνια περίπου ξεκίνησα με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεποστήμο το πρόγραμμα κατάρτισης "Διοίκηση Ολικής Ποιότητας (ΔΟΠ) στην Εκπαίδευση" δεν μπορούσα ούτε εγώ ούτε οι συνεργάτες μου να φανταστούμε πόσο μεγάλη απήχηση θα είχε. Αν και διδάσκω για την Ολική Ποιότητα από το 2003, απευθυνόμουν σε ένα ευρύτερο κοινό και, παρά τις εκάστοτε διαφωνίες με τους φοιτητές μου, όλοι λίγο ή πολύ αναγνώριζαν τη σημασία και την ουσία ενός διαφορετικού τρόπου σκέψης, αυτού της ποιότητας, που συχνά μπορεί να είναι πιο απαιτητικός, πιο χρονοβόρος, ίσως πιο πολύπλοκος, αλλά με αποτελέσματα που σίγουρα αξίζουν την προσπάθεια. Όταν επιλέξαμε να παρουσιάσαμε τον τρόπο αυτό σκέψης σε ένα κοινό εκπαιδευτικών, η ανταπόκριση ήταν κάτι παραπάνω από εντυπωσιακή. Στη σημερινή εποχή η εκπαίδευση, στην προσπάθειά της να προσαρμοστεί στα δεδομένα της σύγχρονης κοινωνίας, αντιμετωπίζει αυξανόμενες προκλήσεις, θεσμικού και φιλοσοφικού χαρακτήρα. Σε αυτό το πλαίσιο η δυνατότητα της καταρχήν προσωπικής διαρκούς βελτίωσης, εκτός από τα προφανή πλεονεκτήματα που προσφέρει, δεν μπορεί παρά να συντελέσει θετικά στη διαρκή βελτίωση ενός εκπαιδευτικού οργανισμού ως σύνολο. Γιατί βέβαια ένας εκπαιδευτικός οργανισμός, παρά τις ιδιαιτερότητές του, δεν παύει να είναι ένας οργανισμός που απαρτίζεται από άτομα τα οποία εργάζονται με στόχο την εκπαίδευση, άρα η υιοθέτηση των αρχών της ΔΟΠ συνεισφέρει στη συμμετοχή και κινητοποίηση όλων των εμπλεκομένων. Η πρόθεση μου καταρχήν ήταν να παρουσιάσω στο εκπαιδευτικό κοινό το ίσως άγνωστο σε πολλούς πεδίο της Ολικής Ποιότητας. Είναι γνωστό ότι η ποιότητα, εκτός από ένα επίκαιρο και δημοφιλές θέμα, είναι προτεραιότητα για όλους μας και με διάφορους τρόπους, ακόμα και θεσμικούς, έχει διεισδύσει και στους εκπαιδευτικούς κύκλους. Ωστόσο, παρά την αναγνώριση και σημασία της ποιότητας, πολλοί θεωρούν την ποιότητα μια κάπως αινιγματική έννοια, περίπλοκη στον καθορισμό της και δύσκολη στην ποσοτικοποίησή της. Έτσι, έχει ξεκινήσει ένας διάλογος για το τι είναι ποιότητα, πώς και αν πρέπει να τη μετράμε, πώς γινόμαστε καλύτεροι και πολλά άλλα ερωτήματα, τα οποία βρίσκονται στην επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια. Μπορεί τα παραπάνω ερωτήματα να μην έχουν απαντηθεί, η ανάγκη για ποιότητα όμως παραμένει. Έχουμε όμως πραγματικά ερμηνεύσει τις αρχές της Ολικής Ποιότητας με τον σωστό τρόπο; Δηλαδή η ερμηνεία μας στηρίζεται στη βελτίωση της εκμάθησης των μαθητών, στην εμψύχωση των εκπαιδευτών, στην υποστήριξη της ομαδικής εργασίας, στην ηγεσία; Ή μήπως μετράμε την ποιότητα με στατιστικές που σχετίζονται με την απόδοση των μαθητών, την επιτυχία τους στις εξετάσεις κ.λπ. Η ερώτηση επομένως που ίσως πρέπει να κάνουμε είναι τι θέλουμε εμείς από την εκπαίδευση και πώς μπορεί η Ολική Ποιότητα να βοηθήσει. Η ΔΟΠ αναγνωρίζει ότι, για να είναι ένας οργανισμός αληθινά αποδοτικός, κάθε τμήμα του πρέπει να έχει ομαλή συνεργασία με τα υπόλοιπα, επειδή κάθε άτομο και δραστηριότητα επηρεάζουν και επηρεάζονται από άλλα. Η χρήση και η εφαρμογή τεχνικών και εργαλείων της ΔΟΠ αποσκοπεί στη συνεχή βελτίωση των διαδικασιών σε κάθε οργανισμό. Πιστεύω ότι η ΔΟΠ έχει πολλά να διδάξει στην εκπαίδευση και, παρά την αμφισβήτηση που έχει υποστεί η εφαρμογή της στον συγκεκριμένο χώρο, έχει μεγάλη ελαστικότητα και δυνατότητα εφαρμογής. Ένα μοντέλο διοίκησης με έμφαση στην ηγεσία, στη στρατηγική, στην ομαδική εργασία, και με εφαρμογή σε βάθος χρόνου δεν μπορεί παρά να είναι ελκυστικό. Είναι όμως; Ο συλλογικός αυτός τόμος "Διοίκηση Ολικής Ποιότητας και Εκπαίδευση: Προσεγγίσεις, Εφαρμογές, Μελέτες Περίπτωσης» ήρθε ως φυσική συνέπεια των παραπάνω σκέψεων, συζητήσεων και ζυμώσεων που συντελέστηκαν τα τελευταία τέσσερα χρόνια με ανθρώπους από τον χώρο της εκπαίδευσης οι οποίοι συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Το κίνητρο για τη συγγραφή της συλλογικής αυτής έκδοσης προήλθε από το γεγονός που μου επισήμαναν πολλοί εκπαιδευτικοί ότι, αν και υπάρχει πληθώρα επιστημονικών εργασιών και εκδόσεων για τη θεωρία και προτάσεις για την πράξη, δεν υπάρχει αντίστοιχα μεγάλη βιβλιογραφία για το πώς οι θεωρίες υλοποιούνται στη πράξη και τι συμπεράσματα προκύπτουν, ώστε να χρησιμεύσου ν ως οδηγίες για όσους επιθυμούν να δοκιμάσουν τέτοιες πρακτικές. Με αυτό το σκεπτικό, η έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας περιλαμβάνει μια σειρά από εργασίες που παρουσιάζουν τη θεωρητική πλευρά της Ολικής Ποιότητας, την εφαρμογή της στον σύγχρονο εκπαιδε υτικό οργανισμό αλλά επίσης και μια σειρά από περιπτώσεις μελέτης που πιστεύουμε ότι θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση των αρχών και των εννοιών της ποιότητας. Ωστόσο, ελπίζω ότι πάνω απ’ όλα οι εργασίες αυτές των εκπαιδευτικών θα δώσουν ερεθίσματα για την εφαρμογή διάφορων εννοιών και για την υιοθέτηση καινούριων πρακτικών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μέσα από τη δοκιμή και την αξιολόγηση της εκάστοτε πρακτικής ο καθένας από εμάς μπορεί να διαπιστώσει τι είναι πιο αποτελεσματικό στην κάθε περίπτωση. Άλλωστε, αν υπήρχε μόνο ένας δρόμος, θα τον ακολουθούσαμε όλοι. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Οι εργασίες που παρουσιάζονται σε αυτόν τον τόμο αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό την ποικιλία και τη δυναμική του αντικειμένου της ΔΟΠ, όπως αυτό προσδιορίζεται από την εξειδίκευση των συγγραφέων που το απαρτίζουν. Επομένως, θα διαβάσετε εργασίες που είναι απλές καταγραφές εφαρμογών ποιότητας αλλά και εργασίες με περισσότερη καταγραφή και σχολιασμό της βιβλιογραφίας. Διαμορφώθηκαν τελικά τρεις ενότητες ως εξής: η εισαγωγική ενότητα (Ενότητα 1) παρουσιάζει κάποιες βασικές σκέψεις για τις αλληλεπιδράσεις θεωριών ΔΟΠ, εκπαίδευσης και πρακτικών ως συμβολή στη διαμόρφωση μιας κοινής βάσης συζήτησης για το συγκεκριμένο πεδίο. Στη συνέχεια, στην Ενότητα 2, εξετάζονται οι θεωρίες της ΔΟΠ με έμφαση στην πρακτική τους διάσταση και παρουσιάζονται προτάσεις υλοποίησής τους και, τέλος, στην Ενότητα 3 εξετάζονται πραγματικές περιπτώσεις μελέτης. Ελπίζουμε τόσο εγώ προσωπικά όσο και οι συγγραφείς του τόμου αυτού να ανοίξουμε ένα παράθυρο αισιοδοξίας και ελπίδας στους καιρούς που διανύουμε. Αυτό που θέλω να πιστεύω είναι ότι με την επιλογή σας να διαβάσετε αυτό το βιβλίο έχετε κάνει ήδη την αρχή της ποιότητας στη ζωή σας. Η ποιότητα είναι ένας τρόπος ζωής και με αυτή την επιλογή δεν θα γίνετε μόνο καλύτεροι διευθυντές, εκπαιδευτικοί, διοικητικοί συνεργάτες κ.λπ. αλλά θα γίνετε και καλύτεροι εσείς οι ίδιοι. Είναι μια πρόκληση και μια συνεχής διαδικασία για την αυτοβελτίωση. Η ποιότητα, όπως ελπίζω να προκύπτει από την έκδοση αυτή, πρέπει να καθοδηγείται και να ρυθμίζεται από την κορυφή. Ο καθένας μας όμως στον χώρο του έχει κάποιου είδους "εξουσία", βρίσκεται σε κάποια "κορυφή", την οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει για να ξεκινήσει το ταξίδι προς την ποιότητα και να επηρεάσει και τους γύρω του χωρίς καθυστέρηση. Ο καθένας μας επομένως μπορεί να κάνει τη διαφορά. Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι η προσπάθεια αυτής της συλλογικής έκδοσης ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε σε ιδιαίτερα δύσκολες εποχές, τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά. Παρ’ όλα αυτά, οι συγγραφείς του βιβλίου συνέχισαν με όρεξη την ολοκλήρωση της συγγραφής, και γι’ αυτό θα ήθελα να τους ευχαριστήσω θερμά όπως επίσης και για την υπομονή τους κατά τη διάρκεια όλης της προετοιμασίας του βιβλίου. Μου επιβεβαίωσαν με τον καλύτερο τρόπο κάτι που μου είχε αναφέρει ένας εκπαιδευτικός σε ανύποπτο χρόνο, ότι η "εκπαίδευση στην Ελλάδα, εκτός από αρκετές ελλείψεις, έχει και πλήθος ανθρώπων που μπορούν να προσφέρουν στην έρευνα...". Για μένα ήταν μια σημαντική εμπειρία, καθώς μου έδωσε την ευκαιρία να μάθω περισσότερα και τη δυνατότητα να μεταφέρω τη γνώση, το βίωμα και το μεράκι αρκετών εκπαιδευτικών, οι οποίοι, αν και συχνά με λίγα μέσα στη διάθεσή τους, εφαρμόζουν πρακτικές που ξαφνιάζουν. Τα όποια λάθη και παραλείψεις βαραίνουν φυσικά την Επιμελήτρια της Έκδοσης. Ελένη Σφακιανάκη Δεκέμβριος, 2015