Κοινότητα Αναγνωστών Βιβλίων - readers.gr

Στο έργο τούτο δε βλέπουμε νέους και ηλικιωμένους, παρά ανθρώπους με το νέο πνεύμα κι ανθρώπους με το παλιό. Ο Τυβάλδος λ.χ. είναι νέος, αλλά με το παλιό πνεύμα. Οι άνθρωποι μ' αυτό το παλιό πνεύμα, άντρες και γυναίκες, ηλικιωμένοι και νέοι, φέρνονται με τυραννικό φανατισμό και τα ζητήματα τους τα λύνουν μόνοι τους με το σπαθί τους κι ούτε ξέρουν άλλους νόμους κι άλλο δίκιο: όλη τους η αγωγή και η κοσμοθεωρία τους είναι να κάνουν το δικό τους. Όλα και όλοι να υποταχτούν στο αυταρχικό τους έτσι θέλω. Γι' αυτό κι ο αγώνας των πρωταγωνιστών, του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας, είν...

Θα τη λατρεύουν και θα τη φοβούνται· οι δικοί της θα την ευλογούν· οι εχθροί θα την τρέμουν σαν στάρι στο χωράφι που το δέρνει μπόρα και θα κρεμάνε τα κεφάλια τους με θλίψη· μαζί της το καλό θ' αυξαίνει. Στις ημέρες της κάθε άνθρωπος θα τρώει με ασφάλεια το ψωμί του κάτω απ' το κλήμα του που φύτεψε ο ίδιος και θα τραγουδάει χαρούμενα τραγούδια της ειρήνης σ' όλη τη γειτονιά του. Θα γνωρίσουν τον Θεό αληθινά· και οι ολόγυρα απ' αυτήν θα διαβάζουν τους τέλειους τρόπους της τιμής κι απ' αυτούς θ' αξιώνουν την ανωτερότητά τους, όχι από αίμα.

Ο έρωτας ειπώθη από τις διάφορες εποχές, ανάλογα με τις ιδέες τους, θείος, ιερός, χυδαίος, κοινός, αφύσικος... Για τον Σαίξπηρ, τον ποιητή της Αναγέννησης, ο Έρωτας είναι η όλο υγεία ορμή, η γλυκιά όσο και φυσική μανία που πιάνει τ' ανθρώπινα πλάσματα, ιδιαίτερα την άνοιξη της ζωής τους, όταν ανθίζει η εφηβεία, και τα σμίγει κι έτσι ανανιώνει τη ζωή και κάνει την ανθρωπότητα αθάνατη και τη γη οικουμένη.

Κανένα ναρκωτικό δε μεθάει τόσο το άτομο, δεν προκαλεί τόση ευφορία μέσα του, μεγαλώνοντάς το απεριόριστα κι ασυγκράτητα, όσο η εξουσία. Κι είμαστε σ' εποχή που η κατάχτηση της εξουσίας έλκει κάθε φαντασμένο θερμοκέφαλο. Το έργο τούτου φαίνεται σαν παράλογο κι απόκοτο παιχνίδι του πόθου για την εξουσία, που καταντάει η πιο μαύρη απελπισία μέσα στην πιο έρημη, σκοτεινή κι απαίσια νύχτα. Την τραγωδία "Μάκμπεθ", που για θέμα έχει "το κυρίαρχο θέμα" όπως αποκαλεί το θέμα της "Εξουσίας" ο ποιητής, γράφτηκε κατά πάσα πιθανότητα το 1605-6.

Γραμ. Εδώ μ' το κατηγορητήριο του λόρδου Χάστιγξ· που, καλλιγραφημένο με μεγάλα γράμματα, θα το διαβάσουν σήμερα στον Άγιο Παύλο: και πρόσεξε τι ωραία συνέπεια έχει: έντεκα ώρες έκαμα να το αντιγράψω, τι χτες τη νύχτα ο Κέιτσμπυ μου το' στειλε. Το πρωτόγραφο εχρειάστη άλλο τόσο για να γίνει· κι όμως πριν από πέντε ώρες ζούσε ο Χάστιγξ άμεμπτος, ακατάκριτος, αθώος, ελεύθερος. Ωραίος κόσμος πράγματι! Ποιος είναι τόσο βλάκας που να μη βλέπει ετούτη τη χειροπιαστήν απάτη;...

Ο τίτλος του έργου σημαίνει πράγματι και το θέμα του, πως είναι ερωτικό, και η μορφή του, πως είναι περίτεχνη. Με τη λεχτική του χάρη, ακόμη και την οπτική, είναι σαν μικρογραφία σε δαχτυλιδόπετρα, που συμβολίζει όλον τον άνθρωπο που φοράει το δαχτυλίδι. Κανένα άλλο έργο του Σαίξπηρ δεν έχει τόσο, θα λέγαμε, λογοτεχνικό φόρτο, τόσες ρίμες, τόσες στροφές, σε μορφή σονέτου είτε μπαλάντας, τόσα λογοπαίγνια, σχήματα λόγου κι εξυπνάδες. Είναι μέσα απ' όλα αυτά που η ζωή κι η αγάπη περνάει και χάνεται.

Ο "Κυμβελίνος" πιθανάτατα έχει γραφτεί το 1610 ή 1611, πριν από τα "Χειμωνιάτικο Παραμύθι", "Περικλής", "Τρικυμία" και το "Ερρίκος Η΄" που είναι τα τελευταία του Σαίξπηρ. Τον μύθο του τον έχει συνθέσει από διαβάσματα από τα χρονικά του Χόλινσετ, από τον Βοκάκιο, από τον Σπένσερ, αλλά προπάντων η κύρια πηγή απ' όπου άντλησε ήταν η φαντασία του, τόσο μάλλον όσο το έργο τούτο είναι περισσότερο μυθιστορηματικό, ρομαντικό.

Η χάρη που 'χει το έλεος δεν επιβάλλεται, στάζει σαν τη γλυκιά βροχή απ΄τον ουρανό πάνω στο χώμα: είναι διπλά ευλογημένο· βλογάει κι αυτόν που δίνει κι αυτόν που παίρνει: είναι των κραταιών το κραταιότερο· ταιριάζει του θρονιασμένου ρήγα πιο καλά απ' το στέμμα του· το σκήπτρο του έχει δύναμη εξουσίας πρόσκαιρης, αλλά το έλεος είναι πάνω απ' το σκηπτρούχο κύρος, είναι ιδιότητα του ίδιου του Θεού και η γήινη εξουσία μοιάζει πιο πολύ με θεία όταν το έλεος συνοδεύει τη δικαιοσύνη. Λόγιασε τούτο, πως με της δικαιοσύνης την πορεία δεν θα 'βλεπε κανείς μας σωτηρία.

Εδώ ο Σαίξπηρ μας παρουσιάζει τον πόλεμο χωρίς ελαφρυντικά, δείχνοντας μας, σαν σε καθρέφτη, μια εικόνα φόνου και ασέλγειας μοναδική σε ζωντάνια, μέγεθος, πληρότητα. Μέσα σ' αυτόν τον καθρέπτη βλέπουμε τη γνώση και την αρετή να μην μπορούν να κρατηθούν στον κατήφορο, ν' αντισταθούν σ' αυτά τα πάθη. Βλέπουμε το χαμοκύλισμα των αξιών, τον εξευτελισμό του μεγαλείου και γκρεμισμένα πολλά από τα είδωλά μας, που τα λατρεύουμε ακόμη σήμερα. Το ίδιο μας το πρόσωπο το βλέπουμε πιτσιλισμένο μ' αίμα και βόρβορο.

Ο Τίμων είναι ο στενότερος συγγενής του βασιλιά Ληρ. Και με τον έναν και με τον άλλον ο ποιητής μας παρουσιάζει τον άνθρωπο που πίστεψε σε ιδανικό κι ο θεός αυτής της πίστης απάτησε την εμπιστοσύνη του!... Με τον Τίμωνα, το ιδανικό δεν περιορίζεται στη στοργή την οικογενειακή, παρ' απλώνεται πλατιά, γενικά στην ανθρώπινη αγάπη, στη φιλία. Γι' αυτό και μοιράζει τα πλούτη του αλογάριαστα: χαρίζει στη φιλία επειδή η φιλία τ' αξίζει όλα... Έτσι όταν χάνει αυτή την πίστη και σβήνει ο ήλιος του ιδανικού που φώτιζε και ζέσταινε κι ομόρφαινε τον κόσμο, ο Τίμων τα βλέπει όλα αναποδο...

Ο Βασιλιάς Ριχάρδος ο Β΄, το πιο καθαρά ιστορικό από τα ιστορικά δράματα του Σαίξπηρ, είναι ο βασιλιάς που για ν' ανταποκριθεί στα έξοδά του νοίκιασε το βασίλειό του σε έναν ιδιώτη κόντε. Ο Βασιλιάς, που κατά το σχόλιο: "χρεοκόπησε σαν ιδιώτης", έχει ωστόσο την απαίτηση ό,τι κάνει να' ναι καθαγιασμένο άνωθεν, παρουσιάζεται επικίνδυνα ανεύθυνος και ανάξιος για οποιοδήποτε αξίωμα.

Σαν "Χειμωνιάτικο Παραμύθι" η ζωή παρουσιάζεται στο σύνολό της και όλες οι εκφράσεις της είναι μια ευλογία. Συγχωρεμένοι να είναι όλοι! Καμιά κρίση, καμιά καταδίκη. Το πνεύμα της ζωής στη μυστηριώδη πορεία του, δημιουργεί πότε τη μια και πότε την άλλη μορφή. Όλα είναι απαραίτητα μέσα στο εκπληκτικό σύνολο. Το μαύρο είναι απαραίτητο όσο και το άσπρο. Χωρίς το μαύρο, το άσπρο δε θα μπορούσε να υπάρξει. Αυτό είναι το μάθημα που διδάσκει η ζωή και όλα τα μεγάλα έργα της τέχνης που είναι ο καθρέπτης και η ερμηνεία της.

Τώρα 'ναι τα μάγια μου όλα σκόρπια χάμου και δεν έχω δύναμη άλλη απ' τη δικιά μου, που είναι λίγη. Τώρα αλήθεια εσείς ορίζετε, να μη μείνω σ' τούτο το έρημα νησί, παρ' απ' τα δεσμά μου βάλτε ευθύς σ' ενέργεια να με λύσετε με τα καλά σας χέρια. Η γενναία πνογή σας πρέπει να γεμίσει τα πανιά μου, ειδέ ο σκοπό μου θ' αστοχήσει που ήταν να σας αρέσω. Τώρα πια δεν έχω πνέματα να βιάζω, τέχνη να γητεύω και τελειώνοντας με πιάνει απελπισία, έξω κι αν με ζωογονήσει η ικεσία που κατακυριεύει τόσο που σκλαβώνει το ίδιο το Έλεος κι απ' τα σφάλματα λυτρώνει. Έτσι να 'ν' τα κρίματά σας...

Ε, μαστόροι μου! Αν είχα πρόθεση να ξεσηκώσω καρδιές σας και ψυχές σας γι' ανταρσία κι οργή, θ' αδικούσα τον Βρούτο, θ' αδικούσα και τον Κάσσιο, που, καθώς ξέρετε όλοι, είν' αξιότιμοι άνθρωποι. Δε θα τους αδικήσω· προτιμώ ν' αδικήσω τον νεκρό, ν' αδικήσω τον εαυτό μου και σας, παρά ν' αδικήσω τέτοιους αξιότιμους ανθρώπους. Μα έχω εδώ ένα έγγραφο με τη σφραγίδα του Καίσαρα· το βρήκα στο γραφείο του, είναι η διαθήκη του. Αν μόνο άκουγε ο λαός αυτή τη διαθήκη - που συγνώμη, δεν έχω σκοπό να τη διαβάσω - θα τρέχαν και θα φιλούσαν τις πληγές του σκοτωμένου Καίσαρα...

Αυτή 'ν΄η αιτία, ΄ν΄η αιτία ψυχή μου· ας μην ειπώ τ' όνομά της εσάς, αστέρια αγνά. Αυτή ΄ν΄η αιτία. Μα δε θα χύσω το αίμα της, δε θα πληγώσω το δέρμα της το ασπρότερο από χιόνι κι απαλό σαν αγαλμάτου αλάβαστρο. Όμως πρέπει να πεθάνει, αλλιώς θα ξεγελάσει κι άλλους άντρες. Το φως να σβήσω και μετά το φως να σβήσω: αν σβήσω εσένα, φλόγας όργανο, μπορώ ξανά το πρώτο φως σου ν' ανάψω αν μετανιώσω· μ' αν μια σε σβήσω εσένα, υπέροχο αριστούργημα εξαίσιας πλάσης, πού πια να βρω τη φωτιά του Προμηθέα για να σου ξαναδώσω ζωή! Άμα κόψω το ρόδο, δεν του ξαναδίνω τη ζωντανή του ορμή, μ...

Και σε τούτη την πρώτη του τραγωδία και σ' όλο το έργο του Σαίξπηρ, κυρίαρχο είναι το θέμα της εξουσίας. Η χτυπητή διαφορά ανάμεσα στην αιχμάλωτη Ταμόρα, που την έχει αρπάξει η συμφορά, και στην Ταμόρα παντοδύναμη ρήγισσα της Ρώμης φανερώνει πόσο αλλιώτικοι φανερώνονται οι άνθρωποι κάτω από διαφορετικές συνθήκες και καταστάσεις. Εδώ η υποκρισία, η πανουργία, η ραδιουργία, η λαγνεία κι η ακολασία, η ακόρεστη πείνα για εκδίκηση και κακουργία έχουν τόσο κυριέψει την ύπαρξη αυτής της βασίλισσας, που δεν τις έχουν αφήσει τίποτε ανθρώπινο. Το κακούργο πνεύμα της, ντυμένο με την α...

Παρθένα μου, την έχεις βάλει σε τέτοιο χορό που είναι να θαμάξεις: οι καλύτεροι αυλικοί, τότε που η αυλή αυλιζότανε στο Ουίνζορ, δε μπόρεσαν να τη μπάσουν σε τέτοιο χορό· κι όμως εκεί 'τανε ιππότες, ήτανε λόρδοι, ήταν αρχόντοι με τ' αμάξια τους, σου ορκίζομαι αμάξι στ' αμάξι, γράμμα στο γράμμα, δώρο στο δώρο· και να μοσχοβολάν τόσο γλυκά -όλο μόσκο- κι όλο φρου φρου, σου ορκίζομαι, μες στο μετάξι και στο μάλαμα· και με τέτοιες απρεπείς ουρολογίες· και με τέτοιο κρασί και ζάχαρη και, εγώ σ' το βεβαιώνω, ποτέ δε μπόρεσαν να πάρουν έν' ανάβλεμμά της. Στην ίδια εμένα, σήμερα το...

Το υπεύθυνο πνεύμα του ποιητή, το πνεύμα που χτυπάει τις δυνάμεις του κακού, την κατάχρηση εξουσίας και την ακολασία, στην προσπάθεια του ν' αντισταθεί στην αφηνιασμένη εξαχρείωση που ακολούθησε τη θύελλα της Αναγέννησης, πλάθει χαρακτήρες σαν τον Περικλή, και προπάντων τη Μαρίνα, το διαμάντι που πέρασε μέσα απ' το ποτάμι, τον βούρκο και βγήκε χωρίς να πάθει η αγνότητα και η λαμπρότητα του, αυτή την ωραία μέσα στις ωραίες παρθενικές μορφές του Σ., που όσο κι αν σπανίζουν στον καιρό μας, υπάρχουν ωστόσο κι επιβάλλονται και δημιουργούν.

...Έλα να πάμε στα δεσμά μας: οι δυο μας μόνοι σαν πουλάκια στο κλουβί, θα κελαηδούμε. Όταν μου λες να σ' ευλογώ, θα γονατίζω να σου λέω συχώρεσέ με. Έτσι θα ζούμε και θα λέμε προσευχές, και τραγουδάκια και παλιά παραμυθάκια. Και τους καημένους ανθρωπάκηδες θ' ακούμε να κουβεντιάζουν για τα νέα του παλατιού· και θα τα κουβεντιάζουμε κι εμείς μαζί τους - ποιος χάνει, ποιος κερδίζει, ποιος είναι στα πράματα, ποιος είν' απέξω - και μονάχα εμείς θα νιώθουμε το μυστήριο των όντων, σάμπως να 'μαστε κατάσκοποι του θεού· και μέσ' από τους τοίχους της φυλακής μας θα θωρούμε την παλ...

Στο "Όνειρο" ο Σαίξπηρ καταπιάνεται το ερωτικό θέμα με θαυμαστή μαστοριά κι ελευθερία. Πλέκει την ιστορία του με ανθρώπινα πλάσματα όλων των τάξεων, βασιλιάδες, αστούς, λαό, δαιμόνια και ξωτικά παραμυθένια, που όλοι και όλα βρίσκονται σε μιαν ευγενικιά και καλόβολη οικειότητα σχέσεων μεταξύ τους, και συνθέτει μια ερωτική ιστορία τόσο χαριτωμένη, τόσο πλημμυρισμένη μ' ευφρόσυνη διάθεση, που δεν έχει το όμοιό της. Ο ποιητής μαγεμένος κι ο ίδιος από τη μαγεία της φύσης και της νιότης, σκύβει με συγκαταβατική αγάπη στη φτηνή ανθρώπινη ζωή, την ανεβάζει στο μαγικό πατάρι της σκη...