Κοινότητα Αναγνωστών Βιβλίων - readers.gr

Ειπώθηκε πως ο Μακμπέθ είναι η τραγωδία της φιλοδοξίας, ειπώθηκε ακόμη πως είναι η τραγωδία του τρόμου. Δεν είναι σωστό. Ένα μονάχα θέμα υπάρχει στο Μακμπέθ: ο φόνος. Ο Μακμπέθ δεν σκοτώνει μόνο για να γίνει βασιλιάς. Σκοτώσε για να επιβεβαιώσει την ύπαρξή του. Διάλεξε ανάμεσα στον Μακμπέθ που φοβάται να σκοτώσει και στον Μακμπέθ που σκότωσε. Αλλά ο Μακμπέθ που σκότωσε είναι πια κάποιος άλλος Μακμπέθ. Τώρα δεν ξέρει μόνο ότι μπορείς να σκοτώσεις, ξέρει ακόμη και ότι πρέπει να σκοτώσεις.

Οι κυρίες της ανωτέρας κοινωνίας του Γουΐνδσορ, με σκοπό να αποδείξουν στη βασίλισσά τους και στους συζύγους τους –που προσέβλεπαν στο παράσημο της Περικνημίδας, το Νόμπελ ευγενείας της εποχής– πως, εκτός από παιχνιδιάρες και ζαβολιάρες, είναι και ενάρετες, κάλεσαν τον μυθικό Γουλιέλμο να τους τα γράψει όλα αυτά σε ένα θεατρικό έργο. Ο μυθικός και ιπποτικός κύρ-Γουλιέλμος Σαίξπηρ –ο μόνος Γουλιέλμος και κατακτητής– ανασταίνει τον μυθικών διαστάσεων ήρωά του, τον ιππότη κύρ-Ιωάννη Φάλσταφ, και του στήνει μεγάλη λαχτάρα: τον απομυθοποιεί ερήμην του. Φαίνεται όμως πως, πιο παι...

Τα "Σονέτα" περιέχουν μια θεωρία για την ποίηση: σύλληψη της παροδικότητας της ζωής, και με τον τρόπο αυτόν υπέρβαση της φθοράς και του θανάτου. Η ομορφιά που δείχνει ο καθρέφτης θα περάσει όπως ο ίσκιος στο ηλιακό ρολόι· μόνο ό,τι γραφτεί θα μείνει. Θα μείνουν επίσης τα παιδιά, που θα την διαιωνίσουν. Τα "Σονέτα", με τον πλούτο, τη μουσικότητα και την πρωτοτυπία τους, αποτελούν μαζί με τα αποσπάσματα της Σαπφούς και το βιβλικό "Άσμα Ασμάτων", την ωραιότερη ερωτική ποίηση όλων των εποχών. Συγχρόνως προσφέρουν μια μύηση στον χρόνο και τη ζωή.

Σημείωμα μεταφραστή Ο Αντώνιος και Κλεοπάτρα είναι το πρώτο έργο του Σαίξπηρ που μετέφρασα στα ελληνικά, όταν ανέλαβα το ανέβασμά του στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών το 1979. Τα χρονικά περιθώρια δεν μου είχαν επιτρέψει τότε να σεβαστώ τη δομή της τραγωδίας τόσο απόλυτα, όσο όταν αργότερα καταπιάστηκα με τις μεταφράσεις του Άμλετ και του Κοριολανού. Ξαναγυρίζοντας στο μεγαλειώδες αυτό έργο χωρίς προθεσμίες και πιέσεις, σεβάστηκα τη δραματική αρχιτεκτονική του -πιστός στο πνεύμα, αν όχι στο γράμμα- και θεώρησα ότι η αντιπαράθεση των δυο κειμένων, με την αυστηρή αντιστοιχί...

Με τον "Οθέλο" η αρχική εικόνα παρουσιάζει ένα ζευγάρι ευτυχισμένο πάνω απ' το μέτρο, με γύρω ανθρώπους ευχαριστημένους. Μα είναι και ο Ιάγος, πώς δεν τον λογάριασαν! Ο Ιάγος που λέει: "Ναι Οθέλο, τώρα είσαι στον τόνο μια χαρά, μα εγώ είμ' εδώ και θα σου ρίξω στ' αφτιά κάμποσους ψύλλους κι άντε να ιδώ πού θα πετάξει η ευτυχία σου..."

Απ΄τον τίτλο του το θέμα του έργου τούτου είναι ερωτικό: ο έρωτας του Τρώα πρίγκιπα Τρωίλου με τη Χρυσίδα, την κόρη του μάντη Κάλχα. Όμως πραγματικά κυρίαρχος εδώ είναι ο πόλεμος και μεσ' τον πόλεμο τι έρωτας ν' ανθίσει; Απ' την αρχή ανακατεύονται, πορνομεσίτες, όλα κηλιδώνονται με ασέλγεια και βάφονται με αίμα. Ο Τρωίλος σκοτώνεται και η Χρυσίδα εκπορνεύεται.

Ενώ το πρώτο μέρος "Ερρίκος ΣΤ΄" σημαδεύεται αρχή αρχή με την κηδεία του Ερρίκου Ε΄, πατέρα του Ερρίκου ΣΤ΄, τούτο, το δεύτερο μέρος, αρχίζει με το μπάσιμο στη σκηνή και τη στέψη της νεοφερμένης και νεόκοπης βασίλισσας Μαργαρίτας. Ο ρόλος της Μαργαρίτας με πρόσβαρον εκείνον του Σάφοκ, μοιραίος και για την ίδια, θα γκρεμίσει και τους Λάγκαστερ.

Ο "Άμλετ" είναι το ανώτερο δημιούργημα που έδωσε η τέχνη του Σαίξπηρ και η εποχή της Αναγέννησης. Ο ήρωας τούτος είναι σα σεισμογράφος που παθαίνεται με όλα και υποφέρει απ όλα. Είναι ένας γίγαντας της σκέψης. Η τραγωδία του είναι η τραγωδία του σκεπτόμενου ανθρώπου. Το ταξίδι μαζί του είναι σαν να διαπλέεις το χάος. Τούτος ο ξεχωριστός ήρωας, που λέει πως του 'λαχε να "διορθώσει τον ξετροχιασμένον καιρό" δε βρίσκεται αντιμέτωπος με το κοινό έγκλημα, παρά έρχεται αντιμέτωπος με την ίδια την εγκληματική εξουσία, πηγή και αφετηρία κάθε εγκλήματος, της βίας και της απάτης...

"....Η τιμή με τσιγκλάει να κάνω μπρος. Ναι, αλλά τι αν η τιμή με τσιγκλάει του ξεκαμού όταν κάνω μπρος, τι γίνεται τότε; Μπορεί η τιμή να κολλήσει ένα πόδι; Όχι. Ή ένα χέρι; Ή να πάρει τον πόνο από μια λαβωματιά; Όχι. Ώστε η τιμή δεν ξέρει τη χειρουργική τέχνη; Όχι. Τι 'ναι η τιμή; Μια λέξη. Τι 'ναι αυτή η λέξη τιμή; Αέρας. Ομορφοστολισμένος λογαριασμός! Ποιος την έχει; Αυτός που πέθανε την Τετάρτη. Την αισθάνεται; Όχι. Την ακούει; Όχι. Είναι λοιπόν πράμα αναίσθητο; Ναι, για τον πεθαμένο. Μα δε θα ζήσει με τους ζωντανούς; Οχι. Γιατί; Η συκοφαντία δε θα το ανεχτεί. Γι' αυτό...

Στο "Όνειρο" ο Σαίξπηρ καταπιάνεται το ερωτικό θέμα με θαυμαστή μαστοριά κι ελευθερία. Πλέκει την ιστορία του με ανθρώπινα πλάσματα όλων των τάξεων, βασιλιάδες, αστούς, λαό, δαιμόνια και ξωτικά παραμυθένια, που όλοι και όλα βρίσκονται σε μιαν ευγενικιά και καλόβολη οικειότητα σχέσεων μεταξύ τους, και συνθέτει μια ερωτική ιστορία τόσο χαριτωμένη, τόσο πλημμυρισμένη μ' ευφρόσυνη διάθεση, που δεν έχει το όμοιό της. Ο ποιητής μαγεμένος κι ο ίδιος από τη μαγεία της φύσης και της νιότης, σκύβει με συγκαταβατική αγάπη στη φτηνή ανθρώπινη ζωή, την ανεβάζει στο μαγικό πατάρι της σκη...

Το υπεύθυνο πνεύμα του ποιητή, το πνεύμα που χτυπάει τις δυνάμεις του κάκου, την κατάχρηση εξουσίας και την ακολασία, στην προσπάθεια του ν' αντισταθεί στην αφηνιασμένη εξαχρείωση που ακολούθησε τη θύελλα της Αναγέννησης, πλάθει χαραχτήρες σαν τον Περικλή, και προπάντων τη Μαρίνα, το διαμάντι που πέρασε μέσα απ' το ποτάμι, τον βούρκο και βγήκε χωρίς να πάθει η αγνότητα και η λαμπρότητα του, αυτή την ωραία μέσα στις ωραίες παρθενικές μορφές του Σ., που όσο κι αν σπανίζουν στον καιρό μας, υπάρχουν ωστόσο κι επιβάλλονται και δημιουργούν ανασταλτικό φράγμα στο κύμα της διαφθορά...

Ο έρωτας ειπώθη από τις διάφορες εποχές, ανάλογα με τις ιδέες τους, θείος, ιερός, χυδαίος, κοινός, αφύσικος... Για τον Σαίξπηρ, τον ποιητή της Αναγέννησης, ο Έρωτας είναι η όλο υγεία ορμή, η γλυκιά όσο και φυσική μανία που πιάνει τ' ανθρώπινα πλάσματα, ιδιαίτερα την άνοιξη της ζωής τους, όταν ανθίζει η εφηβεία, και τα σμίγει κι έτσι ανανιώνει τη ζωή και κάνει την ανθρωπότητα αθάνατη και τη γη οικουμένη.

Στο έργο τούτο, που 'χει πρωταγωνιστή ένα βασιλιά, εθνικό ήρωα της Αγγλίας, και θέμα του την κατακτητική νικηφόρα του εξόρμηση εναντίον της Γαλλίας, ο Σαίξπηρ αποκαλύπτει και το ρόλο της Εκκλησσίας. Ο αρχιεπίσκοπος του Κάντερμπρυ και ο επίσκοπος Ελύ υποβάλλουν στο νεαρό βασιλιά μια πρότασή - απαίτησή του στο γαλλικό θρόνο. Και βέβαια ο Ερρίκος ο Ε΄ εδέχθη την... αγία πρόταση μ' ενθουσιασμό, αφού και παλιά και τότε και τώρα οι επιτυχίες της Εξουσίας κρίνονται περισσότερο από την ικανότητά της ν' αρπάζει τα ξένα, παρά να δημιουργεί δικά της...

Ο τίτλος του έργου σημαίνει πράγματι και το θέμα του, πως είναι ερωτικό, και τη μορφή του, πως είναι περίτεχνη. Με τη λεχτική του χάρη ακόμη και την οπτική, είναι σαν μικρογραφία σε δαχτυλιδόπετρα, που συμβολίζει όλον τον άνθρωπο που φοράει το δαχτυλίδι. Κανένα άλλο έργο του Σαίξπηρ δεν έχει τόσο, θα λέγαμε, λογοτεχνικό φόρτο, τόσες ρίμες, τόσες στροφές, σε μορφή σονέτου είτε μπαλάντας, τόσα λογοπαίγνια, σχή­ματα λόγου κι εξυπνάδες. Είναι μέσα απ' όλα αυτά που η ζωή κι η αγάπη περνάει και χάνεται.