Πεζογραφήματα

Σε μιαν εποχή που, όπως γράφει ο Κωστής Παλαμάς: "Η λαογραφία έπαιρνε στο χέρι της, κρατούσε στη σκεπή της την ποίησή μας και το δημοτικό μας τραγούδι, η δημοτική παράδοση, η δημοτική γλώσσα, ο δημοτικός βίος μας άνοιγε θύρες, φανέρωνε απόψεις...", ο βουνίσιος και αγνός τραγουδιστής του χωριού και της στάνης, ο ηπειρώτης Κώστας Κρυστάλλης, στάθηκε ο χαρακτηριστικότερος και ασφαλώς ο πιο αδιάλλακτος εκπρόσωπος της "σχολής" που αντιτάχθηκε στον δακρύβρεκτο ρομαντισμό και τις ανεδαφικές θρηνωδίες των Σούτσων και των επιγόνων. Και όχι μόνον ως ποιητής, παρόλο που το ποιητικό του έργο είναι εκείνο που του χάρισε την αποδοχή των συγκαιρινών του αλλά και μια διαρκέστερη υστεροφημία. "Φιλολογικόν γεγονός" (Εστία, 1894) χαρακτηρίστηκε η έκδοση του μικρού τόμου των "Πεζογραφημάτων" το 1894, και είναι αλήθεια πως, πάντα πιστός στο ηθογραφικό κλίμα της εποχής ("στενώς ιδιωματική και ιδιόρρυθμος η γλώσσα των διηγημάτων αυτών και μετά κόπου προσιτή εις τους μη Ηπειρώτας..."), ο Κρυστάλλης, σε κάποιες σελίδες των λιγοστών διηγημάτων του -αφηγημάτων καλύτερα, προσωπικών του αναμνήσεων και βιωμάτων- κατορθώνει να μεταγγίσει μια ποιητική πνοή που ξεπερνά τη στατικότητα και τις περιορισμένες προδιαγραφές του είδους.