...και περιμένοντας τη δημοκρατία

Να λοιπόν που έφτασα στο τέλος της αφήγησής μου. Από το 1972, όταν αφέθηκα ελεύθερη από τις φυλακές της Χούντας και άρχισα την καταγραφή, μέχρι σήμερα πέρασαν 35 χρόνια. Τόσα πολλά άλλαξαν αυτά τα χρόνια... Ιδεολογίες κατέρρευσαν χωρίς να αντικατασταθούν από καινούργιες. Αγαπημένοι άνθρωποι έφυγαν. Παλιοί συναγωνιστές έφυγαν, άλλοι τιμημένοι και ήρεμοι, οι περισσότεροι πικραμένοι και αδικαίωτοι. Πρωταγωνιστές ιστορικών γεγονότων έφυγαν, άλλοι σοφότεροι, αναγνωρίζοντας τις προσωπικές τους ευθύνες όπως και τις ευθύνες της παράταξής τους και άλλοι αμετανόητοι, τυφλοί ως το τέλος. Και ευτυχώς ήρθαν και νέοι άνθρωποι. Ευτύχησα να δω τα εγγόνια μου να μεγαλώνουν, ευτύχησα να δω δισέγγονα να έρχονται και να διεκδικούν το χώρο τους. Να δείχνουν με τον πιο απτό τρόπο ότι η ζωή συνεχίζεται, εμείς "ερχόμεθα και παρερχόμεθα και μόνο η γη παραμένει αιώνια εις τους αιώνας". Όταν ξεκίνησα αυτή την καταγραφή δεν πίστευα ούτε κατά διάνοια ότι θα ζήσω μέχρις εδώ, ότι αυτό που θεωρούσα σημειώσεις για οικογενειακή χρήση θα γινόταν βιβλίο και μάλιστα ότι μετά θα ακολουθούσαν άλλα τρία, καταγράφοντας μισό αιώνα ιστορίας. Με πολύ πάθος αλλά χωρίς φόβο, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς υστεροβουλίες, χωρίς παρωπίδες. Δεν προσπάθησα να δικαιώσω ή να δικαιολογήσω εκ των υστέρων πρόσωπα και πράξεις, δεν προσπάθησα να ρίξω το ανάθεμα σε άλλους, πρόσωπα, καταστάσεις ή "τον κακό μας τον καιρό". Περιέγραψα τα γεγονότα όπως τα βλέπαμε τότε, όπως τα αντιμετωπίζαμε τότε, χωρίς τις ευκολίες του παντογνώστη σημερινού κριτή. Πόσο το πέτυχα άλλοι θα το κρίνουν, εγώ "τον αγώνα τον καλό ηγώνισμαι" και φτάνοντας τώρα στο τέλος ευχαριστώ όσους με στήριξαν και όσους απλώς ομόρφυναν τη ζωή μου, συγχωρώ όσους με πλήγωσαν και με έβλαψαν και ζητώ απ' όλους να ανοίξουν τα μάτια στην ομορφιά, στο καλό και στο φως και να γυρίσουν την πλάτη στην ασχήμια, στην κακία και στο σκοτάδι. Μ. Κ. Αθήνα, Ιούλιος 2007