Άλλες στάσεις ζωής: Δοκίμια πολιτικής σκέψης

Τα δοκίμια αυτού του βιβλίου επιχειρούν να αγγίξουν τα ουσιαστικά ζητήματα της νεοελληνικής κοινωνίας, που παραμένουν πολιτικά με όλη τη σημασία της λέξης. Πολιτικά σημαίνει, εκτός πολλών άλλων, ότι όσο και αν η σκέψη προσπαθεί να τα συλλάβει και να τα διατυπώσει, άλλο τόσο δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς τη συμβολή όλων των πολιτών και του καθενός χωριστά. Η πολιτική σκέψη είναι πρώτα και κύρια υπόθεση προσωπικής γνώμης. Ο διάλογος, όμως, μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για να δημιουργηθεί η ορθή πολιτική πράξη που θα αντιμετωπίσει συλλογικά πια τα κρίσιμα ζητήματα και θα δώσει τη δυνατότητα στον καθένα να συνδέσει την πολιτική πράξη με ατομικές στάσεις. Το κύριο ζήτημα είναι το πολιτικό καθεστώς και η καθεστωτική πολιτική, που εντάσσεται τελικά στους κόλπους του, εγκλωβίζοντας ζωντανές δυνάμεις στη φρούδα ελπίδα μιας αλλαγής από τα πάνω και από τα έξω. Από τα πάνω, δηλαδή με την κατάκτηση της κυβερνητικής εξουσίας, εύκολο πράγμα χάρη στα καλπονοθευτικά εκλογικά συστήματα. Από τα έξω, με πολλές έννοιες, μεταξύ των οποίων η πρώτη είναι η απόκρυψη των ενδογενών αιτιών και η δεύτερη η αυταπάτη ότι μπορούν τα πράγματα να αλλάξουν ακόμα και αν κανείς δεν αλλάζει νοοτροπία και καθημερινή πρακτική. Η καθεστωτική πολιτική έχει τρία κύρια χαρακτηριστικά. Ασφυκτικά περιορισμένη θεματική, που περιφρονεί τα ουσιαστικά ζητήματα της κοινωνίας. Ασφυκτικά περιορισμένες και φοβερά ελεγχόμενες μορφές συλλογικής δράσης, που καταδικάζουν τις κινητοποιήσεις στην ήττα και την απογοήτευση. Και, το πιο σημαντικό, χωρίζει απόλυτα τη συλλογική δράση, αναγκαία για να αλλάξει η κοινωνική πραγματικότητα, από την αντίστοιχη ατομική στάση ζωής που είναι εξίσου αναγκαία για να αλλάζουν οι νοοτροπίες που θα αλλάζουν την πραγματικότητα. Η συλλογική και η ατομική αυτονομία γίνονται έτσι επίκαιρες όσο ποτέ. Αν δεν θέλουμε να είμαστε ατομικά ετερόνομοι, δεν είναι δυνατό να περιμένουμε τον άλλο, τον έτερο, να αλλάξει τη ζωή μας, στην επίκαιρη καθημερινότητά της. Αν δεν θέλουμε να είμαστε συλλογικά ετερόνομοι, δεν είναι δυνατό να περιμένουμε να αλλάξει άλλο από αυτό που η ίδια η πραγματικότητα απαιτεί: απόρριψη της καθεστωτικής πολιτικής των ψηφοφόρων για να δημιουργηθεί η πολιτική των ελεύθερων πολιτών. Καθώς είμαστε πολλοί και είναι πολλές οι πτυχές της κοινής μας ζωής, άλλες στάσεις ζωής, πέρα από τη μία και πεπατημένη, θα συνοδεύουν αυτή τη δημοκρατική πολιτική της αυτονομίας.