Κοινότητα Αναγνωστών Βιβλίων - readers.gr

Ο Ούγος Φόσκολος (Ζάκυνθος 1778 - Λονδίνο 1827) ήταν ένας συγγραφέας, οι ιδεολογικές αρχές και η δράση του οποίου είχαν προκαλέσει ζωηρές αντιπαραθέσεις και μεγάλες έχθρες. Στα χρόνια ανάμεσα στο 1807 και το 1811 ο Φόσκολος είχε συγκρουστεί σκληρά με μια ομάδα αργυρώνητων και αυλοκολάκων λογίων του ναπολεόντειου Μιλάνου. Η σύγκρουση αυτή υπερέβαινε τις προσωπικές αντιζηλίες και αναδείκνυε τις διαφορετικές οπτικές για ζητήματα πολύ κρίσιμα: για τη φιλολογία, την ποίηση και την σχέση της πολιτικής με το πνεύμα. Η "Υπερκάλυψις" άρχισε να γράφεται το 1810, αντιγράφτηκε σ' ένα από τα στάδια της επεξεργασίας της με το χέρι του Ανδρέα Κάλβου και τυπώθηκε ψευδωνύμως στη Ζυρίχη το 1816. Όπως σημειώνει ο ίδιος ο Φόσκολος, "είναι σάτιρα εναντίον των λογίων της Ιταλίας οι οποίοι, με το να καπηλεύονται τη μάθηση και την αλήθεια, αφανίζουν τη φιλολογία αυτού του έθνους και υποθάλπουν τη φιλοδοξία και τα σφάλματα του Ναπολέοντα. Σ' αυτήν σκιαγραφούνται τα ήθη των τέτοιων λογίων και τα αισχρά πάθη και ο προσωπικός χαρακτήρας μερικών, με την πρόθεση να γίνει κατανοητό ότι οι συμφορές της ταραγμένης πολιτικής κατάστασης στην Ευρώπη και της δουλείας της Ιταλίας γεννήθηκαν από τα ψεύδη των ανθρώπων των γραμμάτων, που διαδίδονται για πρόσκαιρη ωφέλεια των Κυβερνητών". Φορώντας το λογοτεχνικό προσωπείο του Δίδυμου κληρικού, την ώρα της πτώσης του Ναπολέοντα, την πιο κρίσιμη στιγμή του ιταλικού εθνικού ζητήματος, ο Φόσκολος υψώνει λόγο καταγγελτικό ενάντια στους ανθρώπους του πνεύματος που εμπορεύονται τη γνώση, που θυμιατίζουν τον νικητή, που υποτάσσονται στην εξουσία. Το αίτημα της πνευματικής ελευθερίας που αναδύεται μέσα από τον λόγο του Φόσκολου-Δίδυμου κληρικού κάνει την "Υπερκάλυψη" ένα από τα πιο εμβληματικά κείμενα της ευρωπαϊκής φιλολογίας κατά τη διαδικασία μετάβασης από τον τύπο του παραδοσιακού λογίου σε εκείνον του διανοουμένου. Στο προλογικό του σημείωμα ο Δημήτρης Αρβανιτάκης συνοψίζει τη θέση του Φόσκολου ως εξής: "το χρέος του ανθρώπου των γραμμάτων είναι όχι ο τυφλός εγκωμιασμός της εξουσίας ή η κολακεία του ηγεμόνα, όχι η διεκδίκηση του πλούτου και της ατομικής δόξας, αλλά η έκφραση της αυθεντικής ανάγκης του ίδιου και ο μεσολαβητικός του ρόλος μεταξύ εξουσίας και κοινωνίας, με βαθύτερο στόχο την ανύψωση της ίδιας της κοινωνίας. Λοιπόν: ο ζωτικός χώρος της λογιοσύνης πρέπει να είναι όχι τα κλειστά τείχη της Αυλής, αλλά ο ευρύς ορίζοντας της κοινωνίας. Μέσα δε στις ορισμένες συνθήκες -εννοώ την κορύφωση του εθνικού πυρετού-, το μάθημα του Φόσκολου ήταν ακόμα πιο σαφές: χρέος των λογίων είναι να αναδειχτεί το πρόσωπο, η ιστορία, ο πλούτος της Ιταλίας, να μαθητέψουν οι σύγχρονοι κοντά στους μεγάλους του ιταλικού παρελθόντος. Να δουν το έργο τους δηλαδή μέσα στον ορίζοντα του νέου: μέσα στον ορίζοντα του ιταλικού έθνους". Η "Υπερκάλυψις" υπερβαίνει τα όρια ενός λίβελου και ανάγεται σε έργο τέχνης αλλά και σε μαρτυρία ενός ορισμένου σταδίου ανάπτυξης της ιταλικής λογιοσύνης και της ιταλικής ιστορίας. Κείμενο ερμητικό και αλληγορικό, γραμμένο σε ύφος βιβλικό, ταξιδεύει μέσα στο μεγάλο ποτάμι της "οραματικής" λογοτεχνίας. Για τον Έλληνα αναγνώστη μπορεί επιπλέον να αποτελέσει ένα κλειδί για μια νέα, εμπλουτισμένη ανάγνωση της "Γυναίκας της Ζάκυθος", καθώς τον φέρνει σε επαφή με έναν λογοτεχνικό τόπο στον οποίον ανήκει η "Υπερκάλυψη" και από τον οποίον αναμφίβολα κατάγεται το επίσης ερμητικό σολωμικό κείμενο.