Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974: Κατοχή: η μεγάλη νύχτα

Τι συνδέει την 27η Απριλίου 1941, ημέρα κατάληψης της Αθήνας από τους Γερμανούς, με την 29η Μαΐου 1453, ημέρα άλωσης της Κωνσταντινούπολης, και την 6η Σεπτεμβρίου 1922, όταν το τελευταίο ελληνικό στρατιωτικό τμήμα εγκατέλειψε τη Μ. Ασία; Με μια πρώτη "ματιά", η απάντηση είναι "μάλλον τίποτα", όμως, επειδή η Ιστορία δεν είναι στατική αλλά διαρκώς εξελίσσεται, η απάντηση θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στη φράση "το μεγαλείο ενός λαού". Και αν τον Απρίλιο του 1941 ξεκινούσε η "μεγάλη νύχτα" στην Ελλάδα, δεν πέρασε παρά μόλις ένας μήνας όταν δύο φοιτητές, οι Μ. Γλέζος και Απ. Σάντας, κατέβασαν τη γερμανική σβάστικα από την Ακρόπολη, γράφοντας την πρώτη πανευρωπαϊκή σελίδα αντίστασης. Και στη συνέχεια η Μάχη της Κρήτης κράτησε ψηλά το γόητρο ενός λαού, ο οποίος δεν συμβιβάστηκε με τη γερμανόδουλη κυβέρνηση του Γ. Τσολάκογλου, ούτε και με τη βασιλική οικογένεια που δραπέτευσε στην Αίγυπτο. Η πείνα και ο θάνατος, που θέρισαν την Αθήνα από τον Οκτώβριο του 1941 έως τον Μάρτιο του 1942, δεν αφάνισαν ηθικά έναν λαό, του οποίου το εθνικό επαναστατικό αίσθημα βρήκε τη σχεδόν απόλυτη έκφρασή του στην ίδρυση του ΕΑΜ και λίγο αργότερα της ΕΛΑΣ, με αποκορύφωμα την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου και το πρώτο πάνδημο πολιτικό συλλαλητήριο σε κατεχόμενη χώρα, στην κηδεία του Κ. Παλαμά. Ο ιστορικός Σ. Ν. Γρηγοριάδης παραθέτει με γλαφυρό τρόπο την απαρχή ενός έπους, το οποίο, όπως σημειώνει, πραγματώνεται "ερήμην των αστών της Ελλάδας", [που] ήταν βραδυπόροι, και όταν αφυπνίστηκαν, το λεωφορείο είχε φύγει...".