Γλωσσικό πλέγμα

Sprachgitter

"Η ομιλία είναι εξ υπαρχής διαλογική, απευθύνεται αυθόρμητα σε ένα Εσύ, αλλά η αδυναμία επικοινωνίας είναι επίσης μια πραγματικότητα: είμαστε αναγκασμένοι να συνομιλούμε μέσω γλωσσικών πλεγμάτων, η ίδια η γλώσσα είναι ένα πλέγμα. Ίσως μόνον με αυτόν τον ατελή τρόπο να είναι δυνατή μια συνομιλία". (Alfred Kelletat, Accesus zu Celans "Sprachgitter", 1966) Όταν ένας Γάλλος μεταφραστής ρώτησε τον Τσέλαν ποιον δρόμο έπρεπε να ακολουθήσει για να αποκρυπτογραφήσει και να κατανοήσει το έργο του, εκείνος του απάντησε: "Μην μπαίνετε προς το παρόν στον κόπο να κατανοήσετε· να διαβάζετε και να ξαναδιαβάζετε και τότε το ποίημα θα ανοιχθεί από μόνο του". Με το "Γλωσσικό πλέγμα" ο Τσέλαν πραγματοποιεί μια στροφή προς μια πιο "γκρίζα γλώσσα". Το ποίημα, και κατ' επέκταση ολόκληρη η ποιητική συλλογή, εμφανίζεται ως ένα γλωσσικό πλέγμα, όμοιο με το κρυσταλλικό πλέγμα, με διάκενα τα οποία αποτελούν αναπόσπαστα μέρη της συνολικής δομής και αφήνουν χώρο για μια συνάντηση με τον Άλλον. "Η μορφή του ποιήματος", λέει ο Τσέλαν, "δεν είναι εδώ και πολύ καιρό πια μόνον οι στίχοι και οι στροφές του [...], ένας μεγαλύτερος λευκός χώρος καθορίζει πλέον τα περιγράμματα". Με άλλα λόγια, η γλώσσα νοηματοδοτείται πλέον όχι μόνο απ' όλα όσα καταγράφονται αλλά και απ' όσα παραλείπονται ή αποσιωπούνται. Ακόμα και η ανάσα του ποιητή, οι παύσεις, οι σιωπές του, ανήκουν στο γλωσσικό σώμα του ποιήματος και του προσδίδουν μια άλλη, παράδοξη σημασία, μακριά από τις συμβάσεις της καθιερωμένης γλώσσας. Στην ανάσα και κυρίως στις παύσεις της, στις άνω τελείες και στα μεσοδιαστήματα, και γενικά στη στίξη, "γίνεται αισθητή η κατεύθυνση και η μοίρα του άλλου μέσα στη σιωπή, μπορεί να ολοκληρωθεί η συνάντηση με τον Άλλο". Ο Πάουλ Τσέλαν συγκαταλέγεται σήμερα παγκοσμίως στους μεγαλύτερους ποιητές του 20ού αιώνα. Στην προσπάθειά του να εκφράσει "αυτό που συνέβη", διεύρυνε τα όρια της γερμανικής γλώσσας και κατέδειξε τις δυνατότητές της στον τομέα της ποίησης μετά το Άουσβιτς και τη Χιροσίμα.