Η Άλωση της Πόλης: Μαρτυρίες εντός και εκτός των τειχών

Το άλλοτε κραταιό Βυζάντιο είχε πλέον συρρικνωθεί σε μια θλιβερή μικρογραφία, με την Κωνσταντινούπολη και τα πέριξ στον οθωμανικό κλοιό. Γύρω της το μπουλούκι των πολιορκητών: Έλληνες εξωμότες, Αλβανοί και Σέρβοι μιναδόροι, δυσαρεστημένοι Ούγγροι μηχανικοί και το τουρκικό ασκέρι. Μέσα Έλληνες υπερασπιστές, Βενετοί ναυτικοί, αμφίθυμοι Γενοβέζοι και ευάριθμοι Βαράγκοι μισθοφόροι. Και ένας Γερμανός μηχανικός για την άμυνα των οχυρώσεων. Στις επόμενες 190 σελίδες ζωντανεύει η τοιχογραφία της πολιορκίας, με ιστορικές μαρτυρίες και από τις δύο πλευρές των οχυρώσεων. Ο Σφραντζής, μαρτυρεί: "...Ύστερα οι εχθροί ανέβηκαν σωρηδόν στα τείχη και διασκόρπισαν τους δικούς μας. Εγκατέλειψαν τα εξωτερικά τείχη και έμπαιναν πια από την πύλη καταπατώντας ο ένας τον άλλον. Αυτά γίνονταν, όταν σηκώθηκε φωνή και από μέσα και από έξω και από τη μεριά του λιμανιού: Εάλω το φρούριον και τα στρατήγεια και τα σημαία άνωθεν εν τοις πύργοις έστησαν και αυτή η κραυγή έτρεψε τους δικούς μας σε φυγή και ζωντάνεψε τους εχθρούς μας, οι οποίοι με ενθουσιασμό και αλαλαγμούς, χωρίς πια κανένα φόβο, ανέβαιναν όλοι τους στα τείχη. Βλέποντάς τα όλα αυτά, ο δυστυχισμένος ο αυτοκράτορας, ο αφέντης μου, παρακαλούσε με δάκρυα στα μάτια τον Θεό και παρότρυνε τους στρατιώτες να φανούν γενναίοι. Αλλά δεν υπήρχε πια καμιά ελπίδα για συνδρομή ή για βοήθεια από πουθενά". Έξω από τα τείχη έρχεται η μαρτυρία του Τούρκου χρονικογράφου Ασίκ-Πασά-Ζάντε: "Οι πολεμιστές ήταν πανέτοιμοι και ξεδίπλωσαν τις σημαίες τους. Κοντά στα θεμέλια των τειχών μπήκαν στη θάλασσα και έφτιαξαν γέφυρες κάνοντας επίθεση. Ο πόλεμος εξακολούθησε για 50 μερόνυκτα. Στην 51η μέρα ο σουλτάνος έδωσε την άδειά του για ελεύθερη λεηλασία. Έκαναν νέα μεγάλη επίθεση και στην 51η μέρα πήραν την ακρόπολη. Υπήρχαν πολλά πλούτη για λεηλασία: χρυσάφι, ασήμι, διαμαντικά και ωραία υφάσματα και άλλα ακριβά αντικείμενα τοποθετήθηκαν στην αγορά του στρατοπέδου. Μετά άρχισαν να τα πουλούν. Σκλάβωσαν τους κατοίκους της Πόλης, σκότωσαν τον αυτοκράτορά τους και οι γαζήδες έβαλαν χέρι στα όμορφα κορίτσια". Είχε έρθει η ώρα του ανθενωτικού πατριάρχη Γεννάδιου Β' Σχολάριου. Ο Πορθητής τον ανακήρυξε κεφαλή των υπόδουλων χριστιανών και αυτός ανταπέδωσε χαρακτηρίζοντας την Άλωση προϊόν της θείας καταδίκης ενός ασεβούς έθνους, που ωστόσο έτυχε της φιλανθρωπίας του σουλτάνου, ο οποίος κατέστησε "ελευθέραν την εκκλησία δι' ημών...". Τα φωτισμένά μυαλά του Βυζαντίου πήραν το δρόμο προς τη Δύση. Πλήθων, Βησσαρίων, Τραπεζούντιος, Γαζής, Αργυρόπουλος κ.ά. θα μεταφέρουν τα "φώτα" που θα επέστρεφαν στον ελληνικό χώρο 4 αιώνες αργότερα, σαν "αντιδάνεια στοιχεία". Τα κείμενα του συλλογικού αυτού έργου συγκροτήθηκαν από τα περιεχόμενα τευχών του περιοδικού "Ε- Ιστορικά" της "Ελευθεροτυπίας". Περιλαμβάνονται τα κείμενα: - Το ιστορικό υπόβαθρο - Κωνσταντινούπολη και Οθωμανοί - Καταγωγή και εμφάνιση των Οθωμανών - Γεώργιος Παχυμέρης - Το Δίκαιο πριν την Άλωση - Οι λόγιοι, το χρήμα και η κοινωνία - Δεσπότες και δεσποτάτα - Το δεσποτάτο του Μορέως - Πλήθων, ο φιλόσοφος - Το τέλος της Αυτοκρατορίας και η Δυτική Ευρώπη - Ο Κλαβίχο στην Κωνσταντινούπολη το 1403 - Ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης και η Άλωση της Πόλης - "Μικρό" και "Μεγάλο Χρονικό" του Σφραντζή - Η Άλωση απ' τη σκοπιά του Δούκα - Κριτόβουλος: Ο υμνητής του Μωάμεθ Β΄ - Ο Μωάμεθ Β΄ ο... Πυροβολητής - Ο Θεός, ο Σουλτάνος και ο Παριάρχης - Η τοπογραφία της Κωνσταντινούπολης - Τουρκικές πηγές για την Άλωση - Η άλωση κατά τον Νικολό Μπάρμπαρο - Η αναφορά του Λεονάρδου Χίου στον πάπα Νικόλαο Ε΄ - Η καταστροφή της ελληνικής αυτοκρατορίας - Το γαιοκτητικό σύστημα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία - Η επίδραση στη Δύση - Γ. Τραπεζούντιος - Θ. Γαζής - Ι. Αργυρόπουλος - Βησσαρίων ο Τραπεζούντιος - Δημήτριος Χαλκοκονδύλης