Λαϊκές εξεγέρσεις στο Βυζάντιο

Οι λαϊκές εξεγέρσεις δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η αυτοκρατορική εξουσία περιοριζόταν από την αντίληψη ότι οι αυτοκράτορες ήταν οι αντιπρόσωποι του Θεού στη Γη και, κατά συνέπεια, ήταν υποχρεωμένοι να κυβερνούν με βάση τους χριστιανικούς νόμους αλλά και τη μακραίωνη ρωμαϊκή πολιτειακή παράδοση, στο πλαίσιο της οποίας ορισμένες θεσμικές αρμοδιότητες ασκούνταν από άλλους φορείς. Κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο (4ος-7ος αι.) συνήθως το επίκεντρο των κοινωνικών συγκρούσεων ήταν ο Ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης και το λαϊκό αίσθημα το εξέφραζαν οι δήμοι. Τους επόμενους αιώνες, η σταδιακή ενίσχυση του στρατιωτικού χαρακτήρα της βυζαντινής κοινωνίας, υπό το βάρος της απειλής επικίνδυνων εχθρών (κυρίως Αράβων και Βουλγάρων), ουσιαστικά εξουδετέρωσε την επιρροή του λαϊκού παράγοντα στα πολιτικά δρώμενα. Στη συνέχεια όμως η αποσταθεροποίηση της Αυτοκρατορίας, το δεύτερο μισό του 11ου και τις αρχές του 12ου αιώνα, λόγω των εντεινόμενων τουρκικών εισβολών και της ισχυροποίησης των αριστοκρατών, επανέφερε στο προσκήνιο τα λαϊκά αιτήματα για μεγαλύτερη ασφάλεια και κοινωνική δικαιοσύνη. Από τον 12ο αιώνα και εξής, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία οδηγήθηκε βαθμιαία αποσάθρωση. Η κατάτμηση της, το 1204, σε ένα μωσαϊκό ελληνικών και λατινικών ηγεμονιών έφερε στο προσκήνιο φιλόδοξους αριστοκράτες, που προώθησαν σχέδια ανεξαρτητοποίησης από την κεντρική εξουσία. Παράλληλα, η άλγη των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών ευνόησε την εκδήλωση επαναστατικών κινημάτων. Μέσα από τις σελίδες του "Ε"-Ιστορικά αναβιώνουν λαϊκά κινήματα και εξεγέρσεις στο Βυζάντιο από τον 7ο έως τον 14ο αιώνα. Παρουσιάζονται κοινωνικά κινήματα με εθνικές παραμέτρους-, όπως οι εξεγέρσεις του Θωμά του Σ(κ)λάβου, του Πέτρου Δελεάνου και Γεώργιου Βοϊτάχου-, η θρησκευτική φύση και οι κοινωνικές προεκτάσεις των αιρετικών κινημάτων των Παυλικιανών και των Βογομίλων, η πραξικοπηματική και βίαιη ανάρρηση στο θρόνο του Φωκά (602-610) και του Ανδρόνικου Α" Κομνηνού (1183-1185) και ο ρόλος του λαού της Κωνσταντινούπολης στην άνοδο και την πτώση τους, τα στασιαστικά και αυτονομιστικά κινήματα σε Ρόδο και Κρήτη και το ενδιαφέρον κοινωνικό πείραμα της Επανάστασης των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη, στην Ύστερη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Περιέχονται τα κείμενα: - Γιώργος Καρδαράς, "Κοινωνικά κινήματα και εθνικές παραμέτρους: Θωμάς ο Σλάβος, Πέτρος Δελεάνος και Γεώργιος Βοϊτάχος" - Παντελής Χαραλαμπάκης, "Παυλικιανισμός και Βογομιλισμός: Θρησκευτικές αιρέσεις και λαϊκά κινήματα" - Γεράσιμος Μέριανος, "Φωκάς και Ανδρόνικος Α΄Κομνηνός. Ο ρόλος του λαού της Κωνσταντινούπολης στην άνοδο και την πτώση τους" - Φωτεινή Β. Πέρρα, "Στασιαστικά και αυτονομιστικά κινήματα στην Κρήτη και τη Ρόδο κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο (12ος - 15ος αιώνες μ.Χ.) - Νίκος Νικολούδης, "Η επανάσταση των Ζηλωτών"