Η πνευματική πορεία του γένους

Με όχημα το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο: 16ος αιώνας - μέσα 17ου

Ο δεύτερος τόμος της "Πνευματικής Πορείας" επικεντρώνεται στην παραγωγή του ελληνικού έντυπου βιβλίου για το Γένος, από τις αρχές του 16ου αιώνα. Αρχικά δίνεται η εικόνα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στις διάφορες πόλεις της Ιταλίας και αυτό για να επισημάνουμε ότι ήταν βασισμένη στις αριστοτελικές πραγματείες, από μια νέα οπτική όμως. Στη συνέχεια γίνεται αναλυτική έκθεση του ελληνικού κοσμικού και λειτουργικού βιβλίου και των διακριτικών τους, όπως της εικονογράφησης (σελίδα τίτλου, πρωτογράμματα, επίτιτλα και εικόνες εντός και εκτός κειμένου). Με αφετηρία την πρώτη έκδοση του Απόκοπου του Μπεργαδή, το 1509 στη Βενετία, παρατίθεται το σύνολο της εκδοτικής παραγωγής της κρητικής και της επτανησιακής λογοτεχνίας, όπως επίσης και οι εκδόσεις στοχασμού, δηλαδή το Γεωπονικόν του Αγάπιου Λάνδου. Ένα μεγάλο κεφάλαιο της Πνευματικής Πορείας είναι αφιερωμένο στην ίδρυση και λειτουργία του Ελληνικού Κολλεγίου του Αγίου Αθανασίου της Ρώμης, όπως και στον ρόλο που έπαιξαν οι εκατοντάδες Έλληνες απόφοιτοί του, ο Αρκούδιος και ο Κωττούνιος λόγου χάριν. Ο σημαντικός ρόλος του πατριάρχη Κύριλλου Λούκαρη, ως του κατεξοχήν πολέμιου των προπαγανδιστικών ενεργειών της Καθολικής Εκκλησίας στον ορθόδοξο κόσμο, θίγεται εκτενώς εδώ και σε συνάρτηση με την προσπάθειά του να εδραιώσει Πατριαρχικό Τυπογραφείο στο Φανάρι.