Αμφίσημη εκκοσμίκευση

Φιλοσοφική ανθρωπολογία της θρησκείας

Πέρα από κάθε θετική ή αρνητική αξιολόγηση της εκκοσμίκευσης από θρήσκους και αθρήσκους πρυτανεύει η κριτική επισήμανση ότι η εκκοσμίκευση είναι αμφίσημη, αμφίπλευρη και αμφίβολη: ακυρώνει ό,τι πραγματώνει, χρειάζεται χωρίς να αρκεί, είναι ακόμα ημιτελής ποιοτικά κι όχι ποσοτικά, πρέπει να συνεχισθεί με διαφορετικό προσανατολισμό. Ο διαφωτισμός πρέπει να διαφωτισθεί και η Αναγέννηση επιβάλλεται να αναγεννηθεί αλλιώτικα. Η εκκοσμίκευση καλείται να υπερβεί την αμφισημία της: ο άνθρωπος δεν είναι άτομο, ο πολίτης δεν είναι ιδιώτης, ο εαυτός δεν ταυτίζεται με το εγώ αλλά αναφέρεται στο άλλο του, ο ανθρωπισμός πρέπει να διαφοροποιηθεί από τον ατομικισμό, ο φιλελευθερισμός χρειάζεται να κοινωνικοποιηθεί. Έτσι ο άνθρωπος θα είναι μοναδικός σε αξία χωρίς να καταντά μοναχικός ως ύπαρξη, η κοινωνία μας θα επαναποκτήσει την επικοινωνία, οι δεσμοί δεν θα καταντούν δεσμά, ο κύκλος δεν θα εκφυλίζεται σε κλοιό και η απελευθέρωση δεν θα εξαγοράζεται με την απομόνωση.