Βυζαντινή φιλολογία: Τα πρόσωπα και τα κείμενα

Από τον Ιουστινιανό έως τον Φώτιο (527-900)

Ο παρών δεύτερος τόμος της "Βυζαντινής Φιλολογίας" συνεχίζει τον πρώτο και καλύπτει την περίοδο από τον Ιουστινιανό έως τον Φώτιο (527-900 περίπου). Τροποποιώντας τον αρχικό σχεδιασμό του, που προέβλεπε ως όριο του Β΄ τόμου το 1204, ο συγγραφέας έκρινε πραγματικό όριο στην εξέλιξη των βυζαντινών γραμμάτων και της καθόλου πνευματικής ζωής του μεσοβυζαντινού κόσμου είναι ο πατριάρχης Φώτιος. Η παρουσία του στο στερέωμα του Βυζαντίου και η πολυδιάστατη δράση του (πολιτική , εκκλησιαστική, πνευματική), οριοθετεί περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο ή γεγονός την ιστορία της πνευματικής ζωής του Βυζαντίου. Στα χρονικά όρια του παρόντος τόμου περιλαμβάνονται 83 συγγραφείς. Οι περισσότεροι ανήκουν στη λεγόμενη περίοδο "της μεγάλης σιγής", που, ωστόσο, δεν φαίνεται να είναι και τόσο μεγάλη ή τόσο σκοτεινή, όσο σχηματικά παρουσιάζεται από τους γραμματολόγους και τους ιστορικούς. Τα μεγάλα πνευματικά αναστήματα των "σκοτεινών αιώνων" (περ. 650 - περ. 850), οι πατριάρχες Γερμανός Α΄ και Νικηφόρος Α΄ , ο Ανδρέας Κρήτης, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Κοσμάς ο Μελωδός, ο Ιγνάτιος ο Διάκονος, ο Θεόδωρος Στουδίτης, κ.ά. π., με τη γενναία ελληνομάθεια και την υψηλή ποιότητα της συγγραφικής τους παραγωγής, αποδεικνύουν ότι η ελληνική παιδεία δεν εσίγησε ποτέ. Αν είχε πράγματι σιγήσει επί δύο και περισσότερο αιώνες, θα ήταν μάλλον αδύνατο να αναστηθεί πλέον. Ο Φώτιος δεν υπήρξε ένα μετέωρο που αίφνης φάνηκε στον πνευματικό ορίζοντα. Είναι η εντυπωσιακή κορύφωση μακρότατης πνευματικής εξέλιξης. Ο παρών τόμος απεικονίζει αυτήν την πνευματική πορεία του βυζαντινού ελληνισμού.