Οι φόβοι ενός αιώνα

Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα μέσα στη δυναμική της σύγκρουσης ανάμεσα στις νεωτερικές πιέσεις και στις κοινωνικές αντιστάσεις, ορισμένες από τις ιδέες που όριζαν την ελληνική ταυτότητα άρχισαν να γίνονται στερεότυπα και πολλές φορές να μετατρέπονται σε φόβητρα. Μεταξύ άλλων κατέληξαν σε στερεότυπα η δυσπιστία και ο φόβος απέναντι στη Δύση -αυτή την "αντίπαλο" της Ορθοδοξίας-, η δυσπιστία και ο φόβος απέναντι στους λογίους -αυτούς τους "αντιπάλους" του λαού-, η δυσπιστία και ο φόβος απέναντι στον κοινοβουλευτισμό -αυτό το "αντίπαλο" σύστημα στις παραδοσιακές δομές της ελληνικής κοινωνίας. Βασική θέση του βιβλίου της Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου αποτελεί η διαπίστωση ότι από το συνδυασμό αυτής της φοβίας για τη Δύση και τον δυτικοφερμένο φιλελευθερισμό θα πηγάσουν οι φόβοι της απειλούμενης από την Ευρώπη ελληνοχριστιανικής ταυτότητας, οι οποίοι θα κρυσταλλωθούν τον 20ό αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, η συγγραφέας διερευνά αυτούς τους φόβους και εστιάζει στα συστήματα ιδεών που αναπτύχθηκαν -κυρίως μετά τη νικηφόρα κατάληξη των Βαλκανικών πολέμων- τα οποία είχαν ως κεντρικό άξονα την εκ νέου προβολή του διλήμματος Ευρώπη-Ανατολή. Διαπιστώνεται ότι σταδιακά η δυσπιστία απέναντι στη Δύση μετατράπηκε σε κοινωνικο-πολιτισμική αποστροφή με πολιτικό περιεχόμενο. Τελικά, τα δύο σκέλη του διλήμματος μεταβλήθηκαν σε ανθεκτικά ιδεολογήματα που παρέπεμπαν σιωπηλά σε δύο αντιθετικά πολιτισμικά συστήματα αξιών και συμπεριφορών. Η θεμελιώδης αυτή αντίθεση όρισε το χώρο μέσα στον οποίο σημειώθηκαν όλες οι κοινωνικές και πολιτικές αναμετρήσεις επί πολλές δεκαετίες. Το βιβλίο αρθρώνεται στις ενότητες: - Η πορεία προς τη νεωτερικότητα και η γένεση των φόβων - Η αποτύπωση του ελληνοχριστιανικού ιδεολογήματος - Ο φόβος της δημοτικής γλώσσας, το Σύνταγμα του 1911 και ο μύθος για τα ρούβλια - Το Κίνημα του Δημοτικισμού και ο φόβος για τη διάσπαση του δημόσιου λόγου - Οι εκσυγχρονιστικές πιέσεις και ο φόβος των διανοούμενων - Ο φόβος της Δύσης και η αναζήτηση μιας θεωρίας του εθνικισμού ως αντιδότου - Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους: ο φόβος των νέων συνθηκών - Η παρέμβαση των σοσιαλιστών - Ο μαρξισμός και ο φόβος της ιστορίας - Η ιστοριογραφία στους μετεμφυλιακούς χρόνους και ο φόβος των αλλαγών - Αντι επιλόγου: ο ιστορικός: οι περιπέτειες του όρου και της ιδιότητας