Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου

Τα ελληνικά κείμενα

Ο 19ος και ο 20ος αιώνας χαρακτηρίζονται από την έντονη εκδοτική δραστηριότητα στον τομέα των νομικών κειμένων της μεταβυζαντινής περιόδου, από Έλληνες και ξένους μελετητές. Οι εκδόσεις αυτές, οι οποίες περιλαμβάνουν μια αξιοσημείωτη ποικιλία κειμένων, (νοταρικά και διοικητικά έγγραφα, νόμους και διατάγματα, νομοκανονικές συλλογές, πατριαρχικά και συνοδικά έγγραφα και αποφάσεις, κώδικες, υπομνήματα, συλλογές νομικών εθίμων, δικογραφίες κ.ά.), σχετίζονται είτε με τη διερεύνηση του βυζαντινού και μεταβυζαντινού δικαίου είτε με τη μελέτη της ιστορίας, της οικονομίας, της κοινωνικής και εκκλησιαστικής οργάνωσης των ξενοκρατούμενων ελληνικών περιοχών. Ο πλούτος και η ποικιλομορφία των μεταβυζαντινών κειμένων που είδαν το φως κατέστησε τη συστηματική σύναξη και παρουσίαση των δημοσιευομένων εγγράφων αναγκαία προϋπόθεση για τη μελέτη της επίδρασης του βυζαντινού στο μεταβυζαντινό δίκαιο, τη διερεύνηση των δικαιϊκών θεσμών και τη σύνθεση της ιστορίας του ελληνικού χώρου κατά την περίοδο των ξένων κυριαρχιών (οθωμανική, φραγκική, βενετική). Τα ανωτέρω ενέπνευσαν τον Δημήτριο Γκίνη στην υλοποίηση του εγχειρήματος της συστηματικής κατάταξης και παρουσίασης των μεταβυζαντινών νομικών πηγών στο μνημειώδες έργο "Περίγραμμα Ιστορίας του Μεταβυζαντινού Δικαίου" που εκδόθηκε το 1966 και συμπληρώθηκε με δύο μικρότερα δημοσιεύματα στην Επετηρίδα της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών το 1972-73 και το 1977-1978. Το "Περίγραμμα" και τα συμπληρώματά του συνέβαλαν αποφασιστικά στη μελέτη του μεταβυζαντινού δικαίου, αλλά και στην εξέλιξη της έρευνας σε άγνωστους έως τότε τομείς. Το ανανεωμένο επιστημονικό ενδιαφέρον απέδωσε πολυάριθμες δημοσιεύσεις. Πολλές από αυτές φιλοξενούσαν μεγάλο αριθμό νομικών πηγών που διαφώτιζαν την ιστορία του δικαίου και των θεσμών του ξενοκρατούμενου (τουρκοκρατούμενου, λατινοκρατούμενου, βενετοκρατούμενου) ελληνισμού. Η εντυπωσιακή αύξηση των δημοσιευμένων νομικών πηγών μετά το 1978, κατέστησε αναγκαία την ανάληψη νέας προσπάθειας περισυλλογής και παρουσίασης των κειμένων αυτών, την οποία επωμίστηκε το Κέντρο Ερεύνης της Ιστορίας του Ελληνικού Δικαίου της Ακαδημίας Αθηνών και έφερε σε πέρας, με την έκδοση του τόμου που παρουσιάζεται εδώ, ο οποίος αποτελεί τη συνέχεια των προηγούμενων εκδόσεων του "Περιγράμματος". Η έκδοση περιλαμβάνει τις ελληνόγλωσσες νομικές πηγές της μεταβυζαντινής περιόδου που έχουν δημοσιευθεί πλήρως σε μελέτες από το 1978 έως το 2007. Περιλαμβάνονται επίσης και εκείνες οι νομικές πηγές που είχαν παραλειφθεί στο "Περίγραμμα" του Γκίνη και στα συμπληρώματά του. Στον τόμο, προηγείται η Βιβλιογραφία, στην οποία καταγράφονται, ταξινομημένες αλφαβητικά, 1396 μελέτες στις οποίες δημοσιεύονται νομικές πηγές της περιόδου που καλύπτει το μεταβυζαντινό δίκαιο. Η επιλογή των νομικών πηγών που παρουσιάζονται βασίζεται στα ίδια κριτήρια που είχε θέσει ο Δημήτριος Γκίνης αναφορικά με τα χρονικά όρια έναρξης και λήξης του μεταβυζαντινού δικαίου σε κάθε περιοχή του ξενοκρατούμενου ελληνικού χώρου. Τα όρια αυτά διαφέρουν από τόπο σε τόπο αφού σχετίζονται με τον χρόνο έναρξης της ξενοκρατίας και τον χρόνο ένταξης ή προσάρτησης του κάθε τόπου στο ελληνικό κράτος. Ακολουθεί εκτενής Εισαγωγή, στην οποία παρουσιάζεται το ιστορικό περίγραμμα της πορείας για τη συλλογή των μεταβυζαντινών νομικών πηγών, έως τη σύνταξη του "Περιγράμματος" του Δημ. Γκίνη, και περιγράφεται η μεθοδολογία που τηρήθηκε στη σύνταξη του νέου "Περιγράμματος".