Η θεατρική κριτική στην Αθήνα του Μεσοπολέμου

Η θεατρική κριτική συνιστά βασική συνιστώσα της επιστήμης του θεάτρου, παρά τον ισχυρό υποκειμενικό χαρακτήρα της. Από την ελληνική θεατρολογία απουσιάζουν oι συστηματικές μελέτες σχετικά με την ιστορία, καταγραφή και αξιολόγησης της κριτικής. Αν και η πρώτη μελέτη για την κριτική, όφειλε να εξετάσει τις απαρχές της, επιλέξαμε την μεσοπολεμική περίοδο ως την σημαντικότερη για την εδραίωσή της. Στόχος μας είναι όχι μόνο η παρουσίαση της δραστηριότητας της καθημερινής θεατρικής κριτικής που ασκείτο μέσω του ημερήσιου Τύπου, αλλά η απόδοση της γενικότερης εικόνας της λειτουργίας της κριτικής ως πνευματικού θεσμού ενταγμένου στην εποχή του και εξαρτώμενου άμεσα από τους υπόλοιπους θεατρικούς, πνευματικούς, οικονομικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Αρχικά, σε μια σύντομη αναδρομή από τις απαρχές της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου, επιχειρούμε να καθορίσουμε τις εξελικτικές διαδικασίες, τα στάδια της κυοφορίας που προηγήθηκαν της μεσοπολεμικής άνθισης. Μια ολοκληρωμένη εργασία για την περίοδο αυτή κρίνεται αναγκαία εξαιτίας και του υλικού και του προδρομικού της ρόλου. Στο κύριο μέρος της μελέτης μας ασχολούμαστε διεξοδικά με την θέση της κριτικής απέναντι στην θεατρική πράξη, όπως αυτή παρουσιάζεται στο ρεπερτόριο των θιάσων. Αρχίζουμε με την εξέταση βραχύβιων αλλά σημαντικών θεατρικών σχημάτων, τα οποία εκπροσωπούν κατά κανόνα και τις πρωτοποριακές ιδεολογικές και αισθητικές αναζητήσεις της εποχής, επειδή στην ενασχόληση της κριτικής με τους θιάσους αυτούς γίνoνται εμφανείς οι επιλογές καθώς και oι δυνατότητές της. Στη συνέχεια -χωρίζοντας το ρεπερτόριο σε ελληνικό και ξένο- εξετάζουμε την δραστηριότητα των επαγγελματικών θιάσων και της κρατικής σκηνής. Τα θέματα που αφορούν την ελληνική δραματουργία απασχολούν κατά κόρον την κριτική, και συνιστούν σημαντικό δείκτη του επιπέδου της. Ειδικότερα, τα θεατρικά είδη και η συνύπαρξη παραδοσιακών και σύγχρονων τάσεων είναι τα κομβικά σημεία του κριτικού διαλόγου. Σε επόμενη ενότητα εξετάζουμε αναλυτικά το θέμα της πρόσληψης των ξένων δραματουργιών, ρευμάτων και θεατρικών σκηνικών κατακτήσεων αναφερόμενοι χωριστά στις διάφορες χώρες. Στην διαδικασία αυτή -εξαφετικά απαιτητική με ανεξάντλητο ερευνητικό πεδίο- έγινε ιδιαίτερα αισθητή η έλλειψη μονογραφιών και επί μέρους μελετών σχετικά με την πρόσληψη και των πιο σημαντικών συγγραφέων του διεθνούς ρεπερτορίου. Ο κριτικός διάλογος εκδηλώνεται και ενδυναμώνεται με αφορμή σημαντικά θέματα της επικαιρότητας, όπως η ίδρυση και λειτουργία κρατικής σκηνής, ο θεσμός των θεατρικών διαγωνισμών, το μουσικό θέατρο, η επίσκεψη ξένων θιάσων, το ιδεολόγημα της παρακμής. Ο καθορισμός του έργου της κριτικής ως πνευματικής λειτουργίας εντασσόμενης στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι του Μεσοπολέμου, συνιστά πιλοτικό στόχο μας. Συγκεκριμένα επιχειρούμε να καθορίσουμε το πεδίο των προσδοκιών των εκπροσώπων της, του κοινού και των υπόλοιπων θεατρικών παραγόντων και τους όρους υπό τους οποίους διεξαγόταν η διαδικασία αυτή. Οι αντιφάσεις και oι εντάσεις, τόσο στο λόγο όσο και στην κριτική πράξη, είναι φαινόμενo συχνό, που ωστόσο οριοθετούν έναν ευρύτατο χώρο εντός του οποίου αναπτύσσεται ο κριτικός διάλογος. Ιδιαίτερα γόνιμος την μεσοπολεμική περίοδο ο διάλογος αυτός, μας επιτρέπει να μιλάμε για θεωρία της θεατρικής κριτικής. Η αναπαράσταση του "Κριτικού τοπίου" ενταγμένου στο γενικότερο κοινωνικοπολιτικό και κυρίως πνευματικό γίγνεσθαι, επιχειρεί να μετρήσει την θερμοκρασία των ιδεών και να αποδώσει τις αποχρώσεις της. Ο Μεσοπόλεμος με την γοητεία της μετάβασης και των "εκλεκτικών προσαρμογών" μας οδηγεί κατευθείαν στο σημερινό θεατρικό τοπίο.