Οι ξεριζωμένοι

Die Ausgewanderten

"Ήταν τόσο απίστευτη η ακρίβεια με την οποία μιλούσε για τα περασμένα, ανασύροντας αργά αργά ακόμα και τις πιο ασήμαντες αναμνήσεις από σαφώς ανεξιχνίαστα βάθη, ώστε, ακούγοντάς τον να μιλά, άρχισα λίγο λίγο να πείθομαι για το αλάθητο μνημονικό του, συνειδητοποιώντας όμως ταυτόχρονα πόσο δυσκολευόταν να θυμηθεί τι ακριβώς τον συνέδεε με αυτές τις μνήμες. Να γιατί οι διηγήσεις του ήταν γι' αυτόν πραγματικό μαρτύριο και συνάμα μια προσπάθεια να λυτρωθεί, να γιατί ήταν ένα είδος σωτηρίας και μαζί ο κατήφορος προς την ανελέητη αυτοκαταστροφή". Η δυσφορία που χαρακτηρίζει τους ήρωες των "Ξεριζωμένων", όσον αφορά την επεξεργασία της μνήμης, τους φέρνει στο "χείλος του σκότους". Στο ίδιο χείλος ακροβατεί όμως και ο W. G. Sebald, καθώς εισχωρεί όλο και πιο βαθιά στη ζωή τεσσάρων ηλικιωμένων Εβραίων, σημαδεμένων ανεξίτηλα από τον ξεριζωμό και την καταδίωξη, περιπλανώμενων χωρίς πατρίδα και δίχως ρίζες. Ο Δρ. Χένρυ Σέλγουιν, πρόσφυγας από τη Λιθουανία, φτάνει το 1899 στο Λονδίνο, όπου χτίζει μια λαμπρή καριέρα ως χειρουργός, αλλά όσο περνάει ο καιρός, απομονώνεται όλο και περισσότερο από τον κόσμο, ο Πάουλ Μπεράιτερ, δημοδιδάσκαλος σε μια γερμανική κωμόπολη, χάνει τη θέση του και την αγαπημένη του υπό το ναζιστικό καθεστώς, ο Άμπροζ Άντελβαρ, μετανάστης των αρχών του 20ου αιώνα στη Νέα Υόρκη, γίνεται μπάτλερ στο σπίτι ενός Εβραίου τραπεζίτη και επιστρέφοντας από τη μοναδική του επίσκεψη στη μεταπολεμική Γερμανία εισέρχεται σε ψυχιατρικό ίδρυμα και, τέλος, ο ζωγράφος Μάξ Φέρμπερ, που έχει φυγαδευτεί το 1939 στην Αγγλία και όλο του το καλλιτεχνικό έργο είναι μια διαρκής πάλη με τον όλεθρο. Φορτισμένοι με μια σκοτεινή, υπνωτική και αινιγματική ένταση, οι "Ξεριζωμένοι" ισορροπούν ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, στο παρελθόν και το παρόν, στη ζωή και τον θάνατο. Μα τη στιγμή ακριβώς που οι πρωταγωνιστές ετοιμάζονται να βγούν από τους ίσκιους και να σταθούν για λίγο στο φώς, ο συγγραφέας τους αφήνει και πάλι να κυλήσουν στο σκοτάδι - αυτή τη φορά, οριστικά. Ξεριζωμένη φαντάζει όμως και η μορφή του αφηγητή, που -περιπλανώμενος και ο ίδιος- συντροφεύει τους ήρωες στην προπολεμική γερμανική ύπαιθρο, στα πολυτελή θέρετρα της παλιάς Ευρώπης, στα δαιδαλώδη σοκάκια της Κωνσταντινούπολης και στα γερασμένα μνημεία της Ιερουσαλήμ, σαλπάρει μαζί τους για την Αμερική, και επιστρέφει -μαζί τους πάντα- στον μεταπολεμικό κόσμο των γκρίζων τοπίων, των κατεστραμμένων πόλεων, των τολμηρών εξομολογήσεων, των διαλυμένων σχέσεων και των χαμένων ονείρων, κουβαλώντας τις μνήμες των πρωταγωνιστών, προσωπικά ημερολόγια, φωτογραφίες και κάθε λογής ντοκουμέντα και αντικείμενα.