Για τον Ρίλκε

Αυτοβιογραφική πρόζα

Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα και ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε δε συναντήθηκαν ποτέ στη ζωή. Έζησαν μακριά ο ένας από τον άλλον. Μοναδικό σημείο επαφής, η αλληλογραφία τους. Μία αλληλογραφία βαθιά ερωτική και πνευματική, ένας διάλογος μεταξύ ποιητών αλλά και πολιτισμών, μία γέφυρα ανάμεσα στην Ευρώπη και τη Ρωσία, σε μία εποχή κατά την οποία και οι δύο έψαχναν για μία ακόμη φορά τη θέση τους στον κόσμο, μα και τον τρόπο να αντιμετωπίζουν την φρίκη που φανέρωσε ο πόλεμος. Κι αν η ελπίδα της συνάντησης συντηρούσε τη φλόγα της ιδιαίτερης αυτής σχέσης, το άγγελμα του θανάτου του Ρίλκε έφερε την απόγνωση στην τρυφερή φωνή της ρωσικής ποίησης. Η Τσβετάγιεβα, με τον εκρηκτικό της χαρακτήρα, άκουσε το τρομακτικό νέο και θρήνησε με τον δικό της τρόπο. Μέσα σε λίγες εβδομάδες έγραψε ένα ποίημα και ένα κείμενο. Ήξερε καλά πως μόνο έτσι θα μπορούσε να τιμήσει τον νεκρό φίλο της, μόνο έτσι θα τηρούσε τα επιμνημόσυνα ήθη της παράξενης πατρίδας της. Τα δύο αυτά κείμενα, το ποίημα και το πεζό, αποτελούν τον θρήνο, το μοιρολόι, το ξέσπασμα της Τσβετάγιεβα, μα και συνάμα συνιστούν έναν ύμνος, ένα εγκώμιο για τον νεκρό ποιητή. Ποτέ μέχρι το τέλος της ζωής της δε θεώρησε πως εξόφλησε το χρέος της. Κουβαλούσε πάντα μέσα της τη ζεστασιά, την αγάπη, την έγνοια της για τον Ρίλκε. Μέχρι τη στιγμή που πέρασε τη θηλιά στο λαιμό της, εκείνο το τρομακτικό καλοκαίρι του 1941. Ακολούθησε, λίγο αργότερα, ένα τρίτο κείμενο σχετικά με την πίκρα που ένιωσε ότι δημοσιοποιήθηκε η αλληλογραφία της με τον Ρίλκε χωρίς να ρωτηθεί. Τα τρία αυτά κείμενα, αποτελούν, ένα ημερολόγιο θρήνου και πένθους, γι' αυτό και θεώρησα σωστό να συμπεριληφθούν σε μία ειδική έκδοση, ώστε να γίνει αντιληπτό όλο το βάθος της σχέσης ανάμεσα στους δύο ποιητές της μελαγχολίας. Θα ήταν όμως λάθος να δούμε τα κείμενα αυτά μόνο ως θρηνητικές φωνές μίας απελπισμένης γυναίκας. Υπάρχει και μία κρυφή διάσταση, μία δεύτερη ανάγνωση: ο θρήνος της Τσβετάγιεβα ως φωνής της Ρωσίας που διαλέγεται με την Ευρώπη. Μία προσπάθεια ανάδειξης της κοινότητας των δύο πολιτισμών, των δύο ποιητικών παραδόσεων. Η ανάγνωση αυτή μας βοηθάει καλύτερα να καταλάβουμε την πολύπλοκη ρωσική κουλτούρα, να καταλάβουμε καλύτερα την ίδια τη Ρωσία. Στο Επίμετρο, δημοσιεύονται για πρώτη φορά τα έξι ποιήματα που έγραψε ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε για την Λου Αντρέας Σαλομέ, ως ένα φόρος τιμής στην ποιήτρια που για χάρη του έρωτά της, έμαθε ρωσικά και προσπάθησε να αποτυπώσει σε μία ξένη γλώσσα τα βαθύτερα αισθήματα του για μία γυναίκα που εκπροσωπούσε μία τόσο μυστηριώδη χώρα.