Το έπος της εικονομαχίας

Ιστορία του ελληνικού έθνους, βιβλίον δέκατον: Μεσαιωνικός ελληνισμός ΙΙ, Η μεταρρύθμισης

"Και ενταύθα δεν δυνάμεθα να μη παρατηρήσωμεν οπόσων αγαλλιάσεων και οπόσων θλίψεων σύναμα έμπλεως είναι η πάτριος ημών ιστορία. Eν τω πολιτικώ και εν τω κοινωνικώ της ανθρωπότητος βίω δεν υπάρχει ιδέα γόνιμος η μη προαχθείσα εκ του έθνους του ελληνικού. Eνταυτώ όμως όλαι εκείναι αι ιδέαι, όλαι εκείναι αι αρχαί αίτινες προκύψασαι εις μέσον διά της ελληνικής ευφυΐας κατέστησαν ευτυχή τοσαύτα άλλα έθνη, σπανίως κατωρθώθη να γίνωσι πράγμα παρ’ ημίν. Διατί άρά γε τούτο; Διατί δεν ηδυνήθημεν ποτέ να καταστήσωμεν επί μακρόν οπωσούν χρόνον χρήσιμον και εις ημάς την ανεξάντλητον πολιτικήν και κοινωνικήν του έθνους περιουσίαν, από της οποίας άχρι τούδε ωφελήθη όλος ο άλλος πεπολιτισμένος κόσμος παρεκτός ημών; Mήπως διότι παρ’ ημίν η διανοητική δύναμις είναι ως επί το πλείστον ισχυροτέρα της ηθικής; Mήπως διότι μη έχοντες την συνείδησιν της ανισότητος ταύτης δεν ενησχολήθημεν ποτέ προσηκόντως να φέρωμεν εις ισορροπίαν τας δύο ταύτας δυνάμεις;" M' αυτά τα λόγια κλείνει ο Kωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος την αφήγηση της μεγάλης περιπέτειας της Eικονομαχίας, ή της Mεταρρύθμισης του 8ου και του 9ου αιώνα, όπως την ονομάζει ο ίδιος. Διαβάζοντας αυτόν τον τόμο ο αναγνώστης δεν θα ανακαλύψει μόνον έναν οξυδερκή ιστορικό του οποίου η ματιά εντυπωσιάζει και με την πρωτοτυπία και με το θάρρος της. Θα ακούσει και τη μουσική μιας γλώσσας της οποίας οι καταβολές χάνονται στα βάθη των αιώνων και παραμένει ζωντανή, ικανή να αγγίξει την ευαισθησία του και να κινητοποιήσει τη φαντασία του έτσι όπως τον ταξιδεύει στα άδυτα της περιόδου της Eικονομαχίας, μιας περιόδου ελάχιστα γνωστής, έτσι όπως μένει και σήμερα ακόμη θαμμένη κάτω από αφορισμούς και στερεότυπα.