Η έπαυλη του Ηρώδη Αττικού στην Εύα / Λουκού Κυνουρίας

Η έπαυλη του Ηρώδη Αττικού στην Εύα/Λουκού Κυνουρίας είναι το σημαντικότερο μνημείο των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων στον ελληνικό χώρο, όπως καταδεικνύουν η μεγάλη της έκταση και κυρίως ο εξαιρετικός πλούτος των αρχιτεκτονικών λειψάνων και των πολυσχιδών γλυπτών και ψηφιδωτών ευρημάτων της. Η συγκεκριμένη έκδοση είναι η πρώτη δημοσίευση για το μνημείο που ήρθε στο φως έπειτα από είκοσι ένα χρόνια συστηματικής ανασκαφής από τους καθηγητές Δρ. Θεόδωρο Σπυρόπουλο (1980-2001) και Δρ. Γεώργιο Σπυρόπουλο (1990-2001). Η έπαυλη ανήκε στον πλούσιο μαικήνα Ηρώδη Αττικό από το Μαραθώνα, τη σημαντικότερη προσωπικότητα των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων και της όψιμης αρχαιότητας, όπως επιβεβαιώνεται από τις επιγραφές. Πρόσφατα ήρθε στο φως μια επιγραφή, στην οποία ο Ηρώδης χαρακτηρίζεται ως «φιλογυμναστικός», αποτελώντας ακόμα μία σημαντική μαρτυρία. Ο Ηρώδης ο φιλογυμναστικός εξέφρασε με το γλυπτό διάκοσμο της έπαυλής του (στήλες, αγάλματα αθλητών κ.τ.λ.) την εμμονή του στις ελληνικές παιδευτικές αξίες, στην ελληνική αρετή και παρέπεμπε και στις δικές του αθλήσεις και του πατέρα του Αττικού, που είχε ηγηθεί χορού εφήβων στην Σπάρτη, στην οποία αναβίωσαν οι Λυκούργειοι θεσμοί και οι ομαδικές αθλήσεις παίδων και εφήβων. Η έπαυλη, η οποία ολοκληρώθηκε στα χρόνια της βασιλείας του Αδριανού (117-138 μ.Χ), ήταν ένα τεράστιο συγκρότημα, μια πραγματική πόλη, τα δε επιμέρους κτίριά της έχουν διαταχθεί με βάση τους κυρίαρχους άξονες της ελληνορωμαϊκής πολεοδομίας, είναι δηλ. ορθογώνια και αναπτυγμένα αξονικά. Ο κεντρικός πυρήνας της έπαυλης, η οποία ξεπερνά τα 20.000 τ.μ., είναι η μεγάλη ορθογώνια εσωτερική αυλή, ένας τεράστιος κήπος υπαίθριος και διακοσμημένος με διάφορα γλυπτά. Περιβάλλεται από ένα τεχνητό ποτάμι, το οποίο την μετέτρεπε σε μία πραγματική νησίδα, στην οποία ο Ηρώδης μπορούσε να περάσει μόνο με φορητές γέφυρες. Οι τρεις πλευρές της έπαυλης έξω από το ποτάμι έφεραν στοές με ψηφιδωτά δάπεδα σε όλο το μήκος τους, ενώ στην τέταρτη (δυτική πλευρά) υπήρχε Νυμφαίο, η δυτική πρόσοψη του οποίου σχημάτιζε μία εξέδρα με κόγχες και εσοχές ώστε να φιλοξενούνται αγάλματα και προτομές αυτοκρατόρων και άλλων διάσημων προσωπικοτήτων. Στις στοές, οι οποίες προορίζονταν για περιπάτους, αποτύπωσε ο Ηρώδης την ελληνορωμαϊκή κοσμοθεωρία. Το αρχαιότερο και επισημότερο κτίσμα της έπαυλης είναι η Βασιλική της βόρειας πλευράς, χώρος υποδοχής αλλά και συγκέντρωσης καλλιτεχνικών έργων και λατρευτικών αγαλμάτων. Ανατολικά αυτού του κήπου υπάρχει ένας ακόμη υπαίθριος και στεγασμένος κήπος, που έχει το σχήμα αρχαίου σταδίου. Η νότια πλευρά της έπαυλης είχε τρία σημαντικά κτίρια: Ναός-Ηρώο του Αντίνοου, λουτρά, οκταγωνικό φυλάκιο. Τέλος στη δυτική πλευρά, πίσω από το Νυμφαίο υπάρχει μία ακόμα Βασιλική με εξωτερική αψίδα και κόγχες για την τοποθέτηση αγαλμάτων και δύο πτέρυγες δωματίων στα άκρα. Τα δωμάτια ήταν προφανώς χώροι διαμονής των κατοίκων της έπαυλης. Η καταστόλιστη με γλυπτά (αγάλματα, στήλες, ανάγλυφα, πορτρέτα) και ψηφιδωτά έπαυλη αποτελεί Μουσείο όχι μόνο της γλυπτικής αλλά και όλων των αρχαίων τεχνών. Παράλληλα ηθογραφεί με τον καλύτερο τρόπο άγνωστες μέχρι τώρα πτυχές της προσωπικότητας του Ηρώδη Αττικού. Συγκεκριμένα οι επανειλημμένοι θάνατοι των προσφιλών του προσώπων μεταξύ των ετών 165-170 μ.Χ, τον οδήγησαν σε υπερβολικές εκδηλώσεις πένθους, οι οποίες αποτυπώθηκαν στην έπαυλή του. Σε όλη της την έκταση τοποθέτησε επιτύμβιες στήλες, νεκρόδειπνα κλασικών χρόνων και πάνω απ' όλα την περίφημη στήλη των Μαραθωνομάχων, ύψιστο μνημείο τιμής σε αφηρωισμένους νεκρούς. Έτσι, θρηνώντας κραυγαλέα μετέτρεψε τη χαρούμενη και γεμάτη με γλυπτά και ψηφιδωτά έπαυλή του σε πένθιμη σκηνογραφία της βαρυαλγούσας ψυχής του.