ΑΡΜΕΝΙΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ (1856-1914)

Το Αρμενικό Ζήτημα αναδύθηκε στα μέσα του 19ου αιώ να, διεθνοποιήθη κε στα 1877-1878, κορυφώθηκε στην αιματηρή δεκαετία του 1890, αναθερμάνθηκε δι- πλωματικά στο τέλος των βαλκανικών πολέμων (1913) και «λύθηκε» με τρόπο φρικαλέο στη διάρκεια του Α′ Παγκοσμίου Πολέμου. Η τελευταία περίοδος απα- σχόλησε το μέγιστο τμήμα της σχετικής βιβλιογραφίας: όσα γράφτηκαν για τα προγενέστερα συνιστούν μάλλον εισαγωγικά κεφάλαια στην εξιστόρηση της Γενοκτονίας του 1915-1916. Ήταν εύλογο οι ερευνητές, Αρμένιοι και ξένοι, να στραφούν στα γεγονότα του Μεγάλου Πολέ- μου όχι μόνο επειδή αυτά είχαν μεγαλύτερη και δρα- ματικότερη κλίμακα, αλλά και επειδή άφησαν σημάδια ανεξίτηλα στη μετέπειτα τύχη τόσο –κατά κύριο λόγο– του αρμενικού έθνους όσο και των άλλων συνοίκων λα- ών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χριστιανικών και μουσουλμανικών. Στο συγκριτικό πεδίο η σχετική με τους Έλληνες και τους Αρμενίους ιστοριογραφία χαρα- κτηρίζεται από προκλητική μονομέρεια: οι μελετητές που προσεγγίζουν τη μια πλευρά αγνοούν επιδεικτικά την άλλη ή περιορίζονται σε περιστασιακές και επιφα- νειακές αναφορές στην κοινή μοίρα των δυο «αδελ- φών» λαών και μάλιστα μόνο κατά την έσχατη, κατα- στρο φική και για τους δυο, μικρασια τική φάση του Α νατολι κού Ζητήματος. Ωστόσο η αλληλεπίδραση στα αρμενικά και ελληνικά εθνικά προβλήματα, που ήταν και μακροχρόνια και πολυεπίπεδη, δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί με γενικόλογες αναφορές. Φιλοδοξία του παρόντος βιβλίου είναι να «σπάσει» την ιδιόμορφη αυτή ιστοριογραφική εσωστρέφεια, με την καταγραφή των θεμελιωδών τουλάχιστον ιστορικών παραγόντων που διασύνδεσαν την ανέλιξη του αρμενικού με το ελληνικό εθνικό φαινόμενο σε μιαν από τις κρισιμότερες και για τις δυο εθνότητες περιόδους της ιστορίας τους.