ΤΑ ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ

Η πρωτοπόρος αντιστασιακή οργάνωση Παγκρήτιο Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΠΑΜ) ιδρύθηκε στις 2 Ιουνίου 1941 στη σπηλιά Χαμαμουτζή στον Άγιο Σύλλα Ηρακλείου, από δώδεκα βενιζελικούς και εννέα δραπέτες κομμουνιστές της Κιμώλου και Φολεγάνδρου. Απλώθηκε παγκρήτια στις 10 Ιουνίου με τον ερχομό στο Ηράκλειο και των εξορίστων της Γαύδου. Αρχηγός του ΠΑΜ ήταν ο βενιζελικός καπετάν Μανώλης Μπαντουβάς. Τα εξέχοντα στοιχεία της Αριστεράς στο ΠΑΜ (Μ. Βαφειάδης, Πορφυρογένης, Αναστασιάδης, Βλαντάς, Λ. Στρίγκος κ.ά.) επέστρεψαν το ίδιο καλοκαίρι στην Αθήνα και, ως οι μόνοι ελεύθεροι, επανίδρυσαν την Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. και έχοντας εμπειρία της λαϊκής ενότητας του ΠΑΜ, ίδρυσαν κατ' αναλογίαν το ΕΑΜ. Η λαϊκή ενότητα της Κρήτης, ως ΠΑΜ και ΕΑΜ θα κρατηθεί ως το τέλος του 1943, που θα διασπασθεί από μεθοδεύσεις των Άγγλων. Οι πρώην οπλαρχηγοί του καπετάν Μπαντουβά, με αρχηγό τον καπετάν Ποδιά, πρώην υπασπιστή του Μπαντουβά, θα ιδρύσουν τον ΕΛΑΣ και το 1947 τον Δ.Σ.Ε. Οπλαρχηγός στο ΠΑΜ και στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ υπήρξε ο καπετάν Μιχάλης Σαμαρίτης, γόνος ηρωικής οικογένειας. Πολέμησε στα οχυρά της Μακεδονίας, στη Μάχη της Κρήτης, συμμετείχε στο ΠΑΜ και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, γνώρισε τις εξορίες στα ξερονήσια. Η μαρτυρία του είναι εξαιρετική, ως μόνος καπετάνιος της Αριστεράς που επέζησε, χρήσιμη ως προφορική ιστορία, ενώ αποτελεί πολύτιμο κεφάλαιο του τόπου και της νεολαίας, με την επανεμφάνιση της νέας βαρβαρότητας