Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗ ΡΩΜΗ

Οι άνθρωποι στην αρχαιότητα είχαν κι εκείνοι ανακαλύψει τη χρυσή εποχή. Αντί να την προβάλουν όμως στο μέλλον, τη θρηνούσαν ως ένα παρελθόν που πέρασε ανεπιστρεπτί. Και η εργασία τούς φαινόταν μια καταδίκη στην οποία δεν αποδιδόταν καμιά λυτρωτική αξία. Εξ ου και η μικρή σημασία που της απέδιδαν οι συγγραφείς και οι στοχαστές και η αφανής θέση που επεφύλασσε η κοινωνία στους εργάτες. Η νωχέλεια δεν ήταν ελάττωμα αλλά ιδανικό, στο οποίο προσέβλεπαν οι έντιμοι άνθρωποι και το οποίο επεδίωκαν οι νουνεχείς. Αντιλαμβάνεται κανείς μέσα σ' αυτές τις συνθήκες σε πόσο δύσκολη θέση βρίσκεται ο ιστορικός που φιλοδοξεί να ανασυστήσει την εικόνα της εργασίας στην Ελλάδα και τη Ρώμη. Πριν από μας επιχείρησαν και άλλοι το ίδιο, και πρέπει κατ' αρχήν να αναγνωρίσουμε εδώ τι τους οφείλουμε. Το λάθος που χρειάστηκε να αποφύγουμε ήταν το να κάνουμε μια περίληψη σε εκατόν είκοσι οκτώ σελίδες όλων των προηγουμένων εργασιών. Ο τίτλος που επιλέχθηκε δηλώνει επίσης μέσα σε ποια χρονολογικά και γεωγραφικά όρια αποφασίσαμε να περιοριστούμε. Θα αφήσουμε κατά μέρος τις απέραντες ανατολικές αυτοκρατορίες και τα ιδιαίτερα προβλήματά τους τα οποία η ελληνο-ρωμαϊκή κατάκτηση εν μέρει μόνον τροποποίησε. Δεν θα ασχοληθούμε επίσης με τους Κέλτες και τους Γερμανούς, πού εντάχθηκαν πολύ αργά στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.